Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, FARMASÖTİK TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Ersin GÖL
Danışman: İsmet Çok
Özet:
Pestisitler modern tarımın vazgeçilmez unsurlarından olup, yanlış ve bilinçsiz kullanımları
toplumlarda akut toksik etkilerin yanı sıra, kanser, endokrin bozucu, astım, alerji, nörotoksisite gibi
kronik toksisite problemlerin oluşmasına neden olabilen önemli kimyasal gruplardır. Günümüz
bilim verileri özellikle çocukluk çağında kalınan pestisit maruziyetinin, ileride meydana
gelebilecek sağlık problemlerinin oluşmasında önemli rol oynayabileceğini ileri sürmektedirler.
Dolayısıyla toplum sağlığı açısından sağlık problemlerinin oluşmasında pestisitlerin rolünün açığa
çıkartılması adına çocuklardaki pestisit düzeylerini tespit etmek, oluşabilecek sağlık risklerinin
önceden aydınlatılmasında büyük bir öneme sahiptir. Bu çalışma bu amaç doğrultusunda, Ankara
(n=132) ve Mersin (n=54) illerinde yaşayan 3-6 yaş çocuklarda (yaş ortalaması: 4,80±1,10),
yurdumuzda geniş kullanıma sahip olan organik fosforlu insektisit ve piretroid grubu insektisitlere
olan maruziyet düzeylerinin ortaya konulmasına yönelik gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, spot idrar
örnekleri temin edildikten sonra (n: 186; erkekler n: 107, kızlar n: 79), pestisit maruziyetinin
göstergesi olarak Organik fosforlu pestisitlerin spesifik olmayan metabolitleri olan; Dietil fosfat
(DEP), Dimetil fosfat (DMP), Dietil tiyofosfat (DETP), Dimetil tiyofosfat (DMTP) ile
klorpirifosun metaboliti olan 3,5,6-Trikloro-2-piridinol (TCP) ve Piretroid grubu pestisitlerin
metabolitleri olan 3-Fenoksibenzoik asit (3-PBA), 4-Floro-3-Fenoksibenzoik asit (4-F-PBA),
cis&trans-(2,2-Diklorovinil)-2,2-dimetilsiklopropan-1-karboksilik asit (cis&trans–DCCA)
metabolitlerinin idrardaki düzeyleri Sıvı kromatografisi-kütle spektrometresi (LC-MS/MS) ve Sıvı
kromatografisi-QTOF (LC-QTOF) cihazları ile tayin edilmiştir. Çalışmada; alınan idrar
örneklerinde araştırılan metabolitlerden, klorpirifosun metaboliti olan TCP (0,079 μg/g kreatinin)
ve Piretroid grubu pestisitlerin metabolitleri olan 3-PBA (0,2901 μg/g kreatinin) saptanmış ve bu
metabolitlerin konsantrasyonları belirlenmiştir. Ankara ve Mersin’de yaşayan okul öncesi çağı
çocuklarından alınan idrar örneklerinin;%35’inde TCP, %40’ında ise 3-PBA saptanmış olup,
maruziyet değerleri TCP için 0,00-5,5542 μg/g kreatinin, 3-PBA için 0,00-7,0904 μg/g kreatinin
aralığındadır. Ankara’da yaşayan çocuklardan elde edilen (TCP: 0,087 μg/g kreatinin, 3-PBA:
0,21768 μg/g kreatinin) pestisit düzeyleri ile Mersin ilinde yaşayanlardan elde edilen (TCP:
0,05942 μg/g kreatinin, 3-PBA: 0,18813 μg/g kreatinin) pestisit düzeyleri karşılaştırıldığında, TCP
açısından Ankara ve Mersin illeri arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuştur
(p<0,05). TCP ve 3-PBA konsantrasyonları genel olarak erkek çocuklar (TCP: 0,04451 μg/g
kreatinin, 3-PBA: 0,10406 μg/g kreatinin) ve kız çocuklar (TCP: 0,1257 μg/g kreatinin, 3-PBA:
0,35136 μg/g kreatinin) arasında da karşılaştırılmış ancak herhangi bir istatistiksel farklılık
saptanamamıştır (p>0,05). Ayrıca tespit edilen pestisit metabolitlerine yönelik risk analizleri de
çalışmada gerçekleştirilerek tahmini günlük alım (EDI) ve tehlike oranı (HQ) hesaplanmıştır. TCP
metabolitinin pestisiti olan Klorprifos’un EDI değeri 0,00685 μg.kg.bw-1.gün-1, 3-PBA metabolitini
temsilen en çok kullanılan piretroid grubu insektisit olan Sihalotrin’in EDI değeri ise 0,02328
μg.kg. bw-1.gün-1 olarak bulunmuştur. Klorpirifos ve Sihalotrin için hesaplanan HQ değerlerinin ise
sırasıyla 0,00068 ile 0,00931 olduğu hesap edilmiştir. Saptanan bu değerler, bu iki pestisite maruz
kalan çocuklar için düşük sağlık riskinin oluştuğu sonucunu ortaya koymaktadır.
Anahtar
Kelimeler
: Pestisit, Klorpirifos, Organik Fosforlu, Sentetik Piretroid, Çocuklar,
Türkiye, İdrar, UPLC-MS/MS, LC-QTOF