Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2014
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Osman Sabancı
Danışman: ŞEFİKA KURNAZ
Özet:Bu çalışmanın üç amacı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi öğrencilerin üstkavramsal faaliyetlerini aktif hale getiren etkinliklerin, sosyal bilgiler dersinde yer alan hukuk kavramlarına ilişkin anlamaları ve bu kavramların kalıcılığı üzerine nasıl bir etkisi olduğunu araştırmaktır. İkincisi katılımcıların analiz birimi olan kavramlar hakkındaki fikirlerinin değişiminde, genişlemesinde veya aynı kalan öğrencilerle aktif hale gelen üstkavramsal süreçlerin içeriğini ve özelliklerini geleneksel öğretimle karşılaştırarak betimlemektir. Üçüncüsü, gerçekleştirilen üstkavramsal ve mevcut öğretim programı çerçevesindeki etkinliklerin sosyal bilgiler dersinde öğrenilen kavramlarla ilgili tutumları üzerine etkisini incelemektir. Çalışmada nicel ve nitel verilerin bir araya getirildiği karma araştırma deseni kullanılmıştır. Bu araştırmadaki iki veri türünden nicel için yarı deneysel desen, nitel için de durum (örnek olay) çalışması kullanılarak veri toplanmıştır. Deney grubunda üstkavramsal öğretim etkinlikleri uygulanırken kontrol grubunda ise var olan öğretim programının içeriğini belirlediği geleneksel öğretim kullanılmıştır. Araştırma bir sosyal bilgiler öğretmeninin derslerini yürüttüğü dört sınıfta uygulanmıştır. Bu dört sınıfın ikisi deney (N=58) diğer ikisi ise kontrol grubu (N=56) olacak şekilde tanımlanmıştır. Bu araştırmanın çalışma grubu toplamda 114 yedinci sınıf (ortaokul 3. sınıf) öğrencisinden oluşmaktadır. Öğrencilerin aktif hale gelen üstkavramsal süreçlerinin doğasını uygulama öncesi ve sonrası sosyal bilgiler dersindeki hukuk kavramlarıyla ilgili anlamaları temeline dayanarak derinlemesine incelemek için deney grubundan 4 öğrenci seçilmiştir. Benzer bir süreci mevcut öğretim programı çerçevesinde yürütebilmek için kontrol grubundan da 4 öğrenci durum çalışması için belirlenmiştir. Her iki gruptan durum çalışmasına katılacak öğrencilerin seçiminde ön Hukuk İlintili Kavramsal Anlama Testi (HİKAT), ön Sosyal Bilgiler Dersinde Öğrenilen Kavramlarla İlgili Tutum Ölçeği (SBKTÖ), Üstbilişsel Farkındalık Envanteri (ÜFE) sonucu, sınıf içi gözlemler, ön görüşmeler, araştırmacı tarafından tutulan notlar, öğretmen görüşü ve alternatif kavramların çokluğu ve çeşitliliği ölçütü dikkate alınmıştır. Öğrencilerin hukukla ilgili kavramsal anlamalarını ve üstkavramsal süreçlerinin detaylı analizinde kullanılmak üzere araştırma örüntüsünde çeşitli kaynaklardan veri toplanmıştır. Sosyal bilgiler dersindeki hukuk konuları hakkında öğrencilerin kavramsal anlamalarını değrlendirmek için her iki gruba da öğretim uygulaması başlamadan önce, sonra ve 14 hafta sonra HİKAT uygulanmıştır. Deney ve kontrol grubundaki öğrencilerin sosyal bilgiler dersinde öğrendikleri kavramlara ilişkin öğretim öncesi ve sonrası tutum puanlarını belirlemek için SBKTÖ kullanılmıştır. Belirtilen test ve ölçekler eş zamanlı olarak tüm gruplara uygulanmıştır. Çalışma grubunda bulunan katılımcıların hukuk konusuyla ilgili anlamalarının niteliğinin uygulama öncesi ve sonrasında belirlemek üzere bire bir yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların her bir hukuk konusuna yönelik kavramla ilgili aktif hale gelen üstkavramsal faaliyetlerini yansıtan veriler, poster hazırlama, günlük yazma, kavram haritaları, kavram karikatürleri ve kartları, sınıf ve grup tartışması ve etkinlik sonrası görüşme gibi çoklu veri kaynağından elde edilmiştir. Katılımcıların kavram listesinde yer alan her bir kavram için ortaya koydukları kavramsal değişim ve üstkavramsal süreçlerin niteliği bir tabloda ilişkilendirilmiştir. Nicel verilerin analizinde bağımlı-bağımsız örneklemler için t-testi kullanılmıştır. Nitel verilerin analizinde içerik analizinden ve kodlama sonuçlarının tekrar gözden geçirilmesinden yararlanılmıştır. Deney grubunda öğrencilerin üstkavramsal faaliyetlerini aktif hale getirmek için çeşitli öğretim etkinlikleri sürece katılmıştır (örneğin, poster çizimi, günlük yazımı, kavram haritaları, kavram karikatürleri ve kartları, sınıf ve grup tartışması). Bu etkinliklerde deney grubundaki öğrencilerin mevcut ve geçmişteki kavramlarının, inanışlarının, günlük deneyimlerinin ve bağlamsal farklılıkların farkına varmaları; yeni kavram hakkındaki anlamalarını, mevcut kavramla yeni kavram arasındaki tutarlığı ve fikirlerindeki değişimi izlemeleri; kendisine sunulan rakip kavramların faydalılığı ve akla yatkınlığı hakkında düşünerek değerlendirme yapmaları teşvik edilmiştir. Kontrol grubunda ise ağırlıklı olarak kullanılan öğretim etkinlikleri ders kitabından metinlerin okutulması ve anlaşılmayan noktaların öğretmene sorulması şeklindedir. Ayrıca ünite sonu değerlendirme sorularının sınıfla birlikte cevaplanması da gerçekleştirilen bir diğer etkinliktir. Kontrol grubunda öğrencilere ilgili her üniteden sonra kısa özetlerin verildiği de belirlenmiştir. Araştırma sonunda, öğrencilerin ön test puanları istatistiksel olarak birbirine denk olduğundan, üstkavramsal öğretim etkinliklerinin uygulandığı öğrenci grubu ile geleneksel öğretimin uygulandığı gruptaki öğrencilerin hukuk konusuyla ilgili kavramsal anlamaları arasında anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır. Yapılan bağımsız örneklemler t-testi sonucuna göre bu anlamlı farklılık üstkavramsal faaliyetlerin etkinliklerle aktif hale getirildiği grup lehinedir. Bir başka deyişle, t-testi sonucu üstkavramsal öğretim etkinliklerinin sürece katıldığı öğrencilerin mevcut öğretim programı çerçevesinde ders işleyenlere göre hukukla ilgili kavramsal anlamalar noktasında daha yüksek bir sonuç elde ettiklerini göstermektedir. Buna ek olarak, bağımlı örneklemler t testi sonuçlarına göre, üstkavramsal faaliyetleri aktif hale getirici etkinliklerle derslerin işlendiği öğrencilerin ön test ve son HİKAT puanları arasında son test lehine anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Mevcut öğretim programı çerçevesinde derslerin yürütüldüğü kontrol grubundaki öğrencilerin ise, ön ve son HİKAT puanları arasında anlamlı bir farkın olmadığı tespit edilmiştir. Öğrencilerin kalıcılık HİKAT sonuçları, deney grubundakilerin hukuk konusuyla ilgili kavramsal anlamalarını 14 haftalık süreç boyunca koruduklarını göstermektedir. Ancak deney ve kontrol grubu öğrencilerinin son test SBKTÖ puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Burada ifade edilmesi gereken nokta deney grubu öğrencilerinin son test SBKTÖ puan ortalamalarının kontrol grubunun son test tutum puanlarından daha yüksek bulunmasıdır. Bunun yanı sıra, yapılan bağımlı örneklemler t testi sonuçlarında, deney ve kontrol grubundaki öğrencilerin ayrı ayrı ön test SBKTÖ-son test SBKTÖ tutum puanı ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Ayrıca, katılımcıların üstkavramsal süreçlerin niteliğinin öğrencilerin hem içinde bulundukları üstbilişsel kategoriye hem de sosyal bilgilerdeki hukuk kavramları hakkında fikirlerinde oluşan değişim, genişleme ve aynı kalmasına göre farklılaştığı tespit edilmiştir. Başka bir deyişle çalışma grubundakilerin zihnindeki hukuk konularına ilişkin kavramlaştırmalarıyla tanımlanan üstkavramsal faaliyetlerin niteliğinin değiştiği saptanmıştır. Buna göre istisnalar olmakla birlikte üstkavramsal etkinlikler boyunca alternatif fikirleri değişen katılmcıların farkındalıktan değerlendirmeye kadar çeşitli üstkavramsal faaliyetleri aktif hale getirdikleri belirlenmiştir. Buna ek olarak, katılımcıların hukuk konularıyla ilgili kavramsal anlamalarında üstkavramsal süreçlerin kullanmanın kısa ve uzun vadeli etkilerinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.