Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2012
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Zihni Merey
Danışman: ŞEFİKA KURNAZ
Özet:Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin 42. Maddesine göre: Taraf devletler, Sözleşme ilke ve hükümlerinin uygun ve etkili araçlarla yetişkinler kadar çocuklar tarafından da yaygın biçimde öğrenilmesini sağlamayı taahhüt etmişlerdir. Bu madde sözleşmenin yaşama geçirilmesi gerekliliğini vurgular. Bu madde gereğince taraf devletler çocukların sahip oldukları hakların öğretilmesine yönelik bir yükümlüğe sahiptir. Demokratik yurttaşlık eğitiminin önemli bir unsuru olarak çocukların katılım hakkını değişen ve gelişen çağa uygun bir yapıya kavuşturmak gerekmektedir. Çocukların katılım haklarında reel bir yol izleyebilmek ve gelecekle ilgili sağlıklı kararlar alabilmek için uygar dünyada çocukların katılım hakları konusundaki gelişmeleri yerinde tespit etmek gerekmektedir. Bu noktada, sosyal bilgiler eğitimi başarıları açısından üst sıralarda yer alan ve ileri düzeyde bir demokrasinin olduğu varsayılan ABD'deki çocukların sahip oldukları katılım haklarının ne düzeyde eğitime yansıdığını bilmek önemli bir gösterge olacaktır. İlköğretim düzeyinde çocukların katılım haklarını öğrenebileceği derslerin başında sosyal bilgiler dersi gelmektedir. Bu çalışma, Türkiye ve ABD'deki ilköğretim okullarında okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarında, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin çocuklara tanıdığı katılım haklarına ne düzeyde yer verildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaçla genel anlamda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1. Türkiye'deki ve ABD'deki ilköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarının metinlerinde, hazırlık ve değerlendirme sorularında ve öğrenci çalışma kitaplarında yer alan ders içi ve ders dışı etkinliklerinde BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin çocuklara tanıdığı katılım haklarına yer verilme düzeyi nedir? 2. Türkiye'deki ve ABD'deki ilköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarının metinlerinde, hazırlık ve değerlendirme sorularında ve ders içi ve ders dışı etkinliklerinde BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin çocuklara tanıdığı katılım hakkına ilişkin ifadelerin sınıflara ve ders kitaplarına göre yer alma düzeyi nedir? Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Bu çalışma Türkiye ve ABD ilköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarında çocukların katılım haklarına nasıl ve ne düzeyde yer verildiğini tespit etmeyi hedeflemektedir. Veri toplama aracı olarak "doküman incelemesi" yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada analiz ünitesi Çocukların Katılım Hakkı olarak belirlenmiştir. Bu analiz ünitesi kendi içinde Çocuğun Aile Ortamına Katılımı, Çocuğun Okul Ortamına Katılımı, Çocuğun Genel (Ülke) Politikaya Katılımı, Çocuğun Medyaya Katılımı, Çocuğun Çevrenin Korunmasına ve Sürdürülebilir Kalkınmaya Katılımı, Çocuğun Sağlık Ortamına Katılımı, Çocuğun Yargı Ortamına Katılımı ve Çocuğun Topluma Katılımı olarak ana kategorilere ayrılmıştır. Bu ana kategoriler kendi içinde alt kategorilere ayrılmıştır. Her bir ana ve alt kategori BM Çocuk Hakları sözleşmesinin ilgili maddesi ve ÇHK kararları ile ilişkilendirilmiştir. Verilerin analizinde frekans ve yüzde kullanılmıştır. Sonuç olarak; Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında BM'nin Çocuklara tanıdığı katılım hakkının toplam sıklığı 1611'dır. Bunun %30,04'ünü ders içi etkinlikler, %27,26'sini ders kitaplarındaki metinler, %2,9'ünü değerlendirme soruları ve %1,61'ini hazırlık soruları oluşturmaktadır. Bu dağılım açıkça Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında verilen hazırlık ve değerlendirme sorularının çocukların katılım hakkına yeterince yer vermediğini göstermektedir. Buna karşın ABD sosyal bilgiler kitaplarında BM'nin çocuklara tanıdığı katılım hakkının toplam sıklığı 554'tür. Bunun %57,9'unu ders kitaplarındaki metinler, %22,2'sini ders içi etkinlikler ve %19,9'unu ders dışı etkinliklerden oluşmaktadır. ABD ders kitaplarında yer alan hazırlık ve değerlendirme sorularında ise çocukların katılım hakkına hiç rastlanmamıştır. Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında çocukların yargı ortamına katılımı ile ilgili herhangi bir ifade yer almamaktadır. Ayrıca ders kitaplarındaki dağılım açıkça çocukların aile, genel politikaya, sağlık ve yargı ortamına katılım hakkına yeterince yer verilmediğini göstermiştir. ABD sosyal bilgiler eğitiminde okul ortamına ve topluma katılım dışında sağlık, çevre ve yargı ortamına katılım hakkı ile ilgili herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Ayrıca aile ortamına ve genel politikaya katılım hakkı ile ilgili ifadelerin yok denecek kadar az olduğu tespit edilmiştir. ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan çocukların katılım hakkı ile ilgili ifadeler, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin çocuklara tanıdığı katılım haklarının bir gereği olarak değil, ABD okullarında katılımcı demokratik vatandaşlık eğitiminin gereği olarak pozitif bir gençliğin yetiştirmesi hedeflenerek sağlanmaktadır. Türkiye'de genelde insan hakları özelde çocuk hakları konuları sosyal bilgiler ders kitaplarında aşamalı olarak ara disiplin tarzında serpiştirilmiştir. Buna karşılık ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında çocuk haklarının bir ara disiplin olarak yer almadığı tespit edilmiştir. ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında insan hakları konuları demokratik beceriler ve değerler olarak öğretilmektedir. Bu bulgular ışığında genel anlamda sosyal bilgiler eğitimine özel anlamda ise çocukların katılım hakkına yönelik öneriler sunulmuştur.