Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2013
Öğrenci: PINAR BULUT
Danışman: HAYATİ AKYOL
Özet:Okumanın en temel amacı okuduğunu anlamaktır. Okuduğunu anlama düzeyini artırmak için bazı stratejiler kullanılabilir. Bu stratejilerden biri de özetlemedir. Özetleme, okuma sonrasında okuyucunun metindeki ana fikri bulması, gereksiz ayrıntıları çıkarması, metnin yapısını ve düşünce akışını bozmadan kendi kelime ve cümleleriyle metni kısaltmasıdır. Okuyucu orijinal metin üzerinde bazı stratejiler kullanarak özet yapmalıdır. Özetleme formal eğitim süreci içinde bulunan öğrenciler tarafından öğrenilmeli ve kullanılmalıdır. Çünkü öğrenciler birçok alanda ve çok miktarda bilgiyle karşılaşmaktadırlar. Özetleme bu bilgilerin hatırlanmasını kolaylaştıracak bir stratejidir. Ayrıca bu strateji öğretmenler tarafından öğrencilere öğretilmelidir. Bu nedenle bu araştırmada ilköğretim beşinci sınıf öğrencileri ile onların sınıf öğretmenlerinin farklı metin türlerinde yazdıkları özetler ile bu özetleri yazarken kullandıkları özetleme stratejileri arasındaki benzerlik ve farklılıkların neler olduğunu tespit etmek amaçlanmıştır. Bu genel amaç doğrultusunda hem nitel hem nicel veriler eş zamanlı olarak toplanmıştır. Bu nedenle araştırmada karma yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu ölçüt örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Çalışma grubu 561 ilköğretim beşinci sınıf öğrencisi ve bu öğrencileri okutan 17 sınıf öğretmeninden oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak hepsi araştırmacı tarafından geliştirilen Hikâye Edici Metinler İçin Özet Değerlendirme Formu, Bilgi Verici Metinler İçin Özet Değerlendirme Formu, Okuduğunu Anlama Testi, Yarı Yapılandırılmış Öğrenci Görüşme Formu ve Yarı Yapılandırılmış Öğretmen Görüşme Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde nicel veriler için frekans, yüzde, korelasyon analizi ve t-testi yapılırken, nitel veriler için içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonuçları şunlardır: Öğrenciler hikâye edici türdeki metinleri özetlemede bilgi verici metinlere göre daha başarılı olmuşlar ve bu metinlerin özetini yazarken özetleme stratejilerini bilgi verici metinlerle karşılaştırıldığında daha çok kullanmışlardır. Öğrencilerin okuduğunu anlama puanları ile özet değerlendirme formundan elde ettikleri puanlar arasında anlamlı bir farklılık vardır. Ayrıca öğrencilerin okuduğunu anlama testinin hikâye edici metinle ilgili bölümünden aldıkları puanlar ile hikâye edici türdeki metinleri özetlerken kullandıkları özetleme stratejileri sayısı arasında yüksek düzeyde ilişki vardır. Öğrencilerin okuduğunu anlama testinin bilgi verici metinle ilgili bölümünden aldıkları puanlar ile bilgi verici türdeki metinleri özetlerken kullandıkları özetleme stratejileri sayısı arasında ise orta düzeyde ilişki bulunmuştur. Bunun yanında öğrencilerin özetledikleri hem hikâye edici metni hem de bilgi verici metni okuma sayıları ile bu metinlere ilişkin özet değerlendirme formundan aldıkları puanlar arasında düşük düzeyde ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin farklı türdeki metinlerle ilgili yazdıkları özetlerde özetleme kriterlerini karşılama açısından metin türüne göre değişiklik bulunmamıştır. Öğretmenlerin hikâye edici metinler özetlerken bilgi verici metinlere göre daha çok özetleme stratejisi kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın nitel boyutundan elde edilen bulgular özetleme ve özetleme stratejilerinin kullanılması ile ilgili alanyazındaki teorik bilgileri desteklemektedir. Ayrıca öğretmen ve öğrenci cevapları da büyük ölçüde tutarlılık göstermektedir. Öğretmenlerin çoğu öğrencilerine düzenli olarak özet yazdırdıklarını ve bu özetlere en çok üzerinde düzeltme yapma ya da not yazarak dönüt verdiklerini belirtmişlerdir. Öğretmenler özetlemenin en çok yazılı anlatımı geliştirdiğini ve öğrencilere noktalama işaretlerinin kullanım yerlerini öğrettiğini belirtmektedirler. Ayrıca öğretmenlerin çoğu özetlemeyle ilgili hiçbir öğretim kademesinde eğitim almadıklarını belirtirken, öğretmenlerden hiçbirinin özetlemeyi öğrencilerine bir yöntemle ya da uygulamalı olarak öğretmedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bunlara ek olarak öğretmenlerin programda özetlemeyle ilgili kazanımlarla ilgili bilgi sahibi olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. İlköğretim beşinci sınıf öğrencileri özetlerinin öğretmenleri tarafından sadece imzalandığını, okutturulduğunu, kendilerinin okuduğunu ya da anlattıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca özet yazmanın en çok hatırlamayı kolaylaştırdığını ifade etmişlerdir. Öğrenciler öğretmenlerinin öğrencilerine özet yazma stratejileri hakkında bilgi vermediklerini, aynı zamanda uygulamalı örnek özet yazma çalışması yapmadıklarını belirtmişlerdir.