Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: SEVGİ SEZGİN
Danışman: GALİP YÜKSEL
Özet:Dikkatin mevcut görev üzerinde odaklanmayı sürdürememesi ve diğer içsel konular arasında geniş ölçüde ve spontan olarak dağılması zihin gezinmesi olarak tanımlanır. Zihin gezinmesinin olumsuz etkileri okuduğunu anlama, sürdürülen dikkat, işler bellek ve zeka testleri gibi temel performans alanlarında gözlemlenmiş ayrıca eğitimle ilişkili ortamlarda öğrenmeyi nasıl etkilediği ile ilgili çok sayıda araştırma yapılmaya başlanmıştır. Zihin gezinmesine ilişkin yurtdışı literatürde önemli bir birikim olmakla birlikte bu konunun Türkiye’de göreli olarak daha yeni olması nedeniyle yapılan bu çalışmanın, alandaki teorik boşluğu doldurmaya ve zihin gezinmesi olgusunun anlaşılmasına katkıda bulunacağı söylenebilir. Bu çalışmanın amacı, lise öğrencilerinin zihin gezinmesi deneyimlerini bütüncül bir yaklaşım içinde durum ve özellik düzeyinde incelemektir. Araştırmada öğrencilerin zihin gezinmesinin sınıf içi ders performansı, ders başarısı, ders motivasyonu ve dikkati düzenleyebilme becerisi ile ilişkileri analiz edilmiştir. Araştırmanın ilk aşamasında zihin gezinmesi ölçümünde kullanılan üç ayrı ölçeğin Türkçeye uyarlaması yapılmıştır. Bu amaçla Ankara ilinde sınavsız öğrenci alan iki Anadolu lisesinin 9 ve 10. sınıflarında öğrenim gören toplam 254 öğrenciden veri toplanmıştır. Araştırmanın ikinci aşamasını oluşturan sınıf içi uygulama sürecinde TDE ile matematik derslerinde sonda yakalama yöntemi kullanılarak öğrencilerin durum düzeyinde görevde olma, istemli ve istemsiz zihin gezinmesi deneyimleri analiz edilmiştir. Bu amaçla Ankara ilinde sınavsız öğrenci alan bir Anadolu lisesinde öğrenim gören 10. sınıflardan toplam dört şubede 134 öğrenciye uygulama yapılmıştır. Araştırmanın üçüncü aşamasında uyarlaması yapılan ölçeklerle geniş bir örneklem grubunda öğrencilerin zihin gezinmelerinin bazı değişkenlerle ilişkisi incelenmiştir. Bu amaçla Ankara ilinin dokuz merkez ilçesinden sınavsız öğrenci alan Anadolu liseleri arasından basit seçkisiz örnekleme yöntemiyle seçilen dokuz lisede öğrenim gören 9, 10, 11 ve 12. sınıf öğrencilerinden toplam 1017 öğrenciye anket uygulanmıştır. Araştırmada Türkçeye uyarlaması yapılan Zihin Gezinmesi Ölçeği (ZGÖ), Zihnin İstemli vii Gezinmesi Ölçeği (ZİGÖ) ve Zihnin İstemsiz Gezinmesi Ölçeği (ZİZGÖ) araçlarının faktör desenlerinin doğrulanması amacıyla doğrulayıcı faktör analizi (DFA) uygulanmış, analizlere ilişkin yol şemaları, standartlaştırılmış katsayılar ve iyilik uyum indeksleri yorumlanmıştır. Ölçeklerin faktör yapılarının Türk kültüründe keşfedilmesine yönelik olarak açımlayıcı faktör analizi (AFA) uygulanmıştır. Ölçeklerin ayrışım geçerliği için dikkati düzenleyebilme ile ilişkileri incelenmiştir. Ölçeklerden elde edilen ölçümlerin güvenirliği için Cronbach alfa iç tutarlık katsayıları ve Spearman-Brown iki yarı test korelasyonları hesaplanmıştır. Ölçek maddelerinin madde-toplam korelasyonlarına ilişkin değerler de yorumlarda göz önünde bulundurulmuştur. Öğrencilerin zihin gezinmesi durumları ile motivasyon, dikkati düzenleyebilme, ders performansı ve ders başarısı değişkenleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amacıyla Pearson momentler çarpım korelasyon katsayısı kullanılmıştır. Bununla birlikte bağımlı değişkenlerin ilgili bağımsız değişkenler tarafından yordanma düzeylerinin belirlenmesi amacıyla da basit ve çoklu doğrusal regresyon analizleri tercih edilmiştir. Öğrencilerin zihin gezinmesi, istemli ve istemsiz zihin gezinmesi algılarının cinsiyet değişkenine göre farklılığında ilişkisiz örneklemler için t-testi kullanılmıştır. Öğrencilerin sınıf düzeyi ve günlük ortalama internet kullanım süresi değişkenleri için ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) tercih edilmiş ve gruplar arası karşılaştırmalarda varyansların homojen olup olmamasına göre Tukey ya da Dunnett’s C testi uygulanmıştır. Araştırmanın bulguları Türkçeye uyarlaması yapılan ZGÖ, ZİGÖ ve ZİZGÖ’nün orijinal formlarındaki tek boyutlu faktör desenlerinin korunduğunu ve sözkonusu ölçeklerin lise öğrencilerinde geçerli ve güvenilir şekilde kullanılabileceğini göstermiştir. Düşünce sondalarıyla yapılan ölçümlerde zihnin istemsiz gezinmesinin her iki derste de istemli zihin gezinmesine göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha yüksek oranda rapor edildiği sonucuna varılmıştır. Araştırmada zihin gezinmesinin TDE ve matematik derslerindeki ders performansını anlamlı düzeyde ve negatif olarak yordadığı bulunmuştur. Bu sonuç zihin gezinmesinin artmasına bağlı olarak öğrencilerin TDE ve matematik ders performanslarının düştüğünü göstermektedir. Araştırmanın sonuçları genel olarak ders motivasyonu daha yüksek olan öğrencilerin sınıfta daha az zihin gezinmesi yaşadıklarını göstermiştir. Araştırmada düşünce sondalarıyla ölçülen zihin gezinmesinin TDE ve matematik derslerinde ders başarısını anlamlı düzeyde ve negatif olarak yordadığı sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin zihin gezinmeleri arttıkça derslerdeki başarıları da düşmektedir. Kız öğrencilerin erkeklere göre daha fazla istemsiz zihin gezinmesi yaşadıkları buna karşılık erkek öğrencilerin kızlara oranla daha fazla istemli zihin gezinmesi yaşadıkları sonucuna varılmıştır. Araştırmada ayrıca öğrencilerin günlük internet kullanım süreleri arttıkça zihin gezinmesi algılarının da arttığı sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye’de göreli olarak yeni bir konu olan zihin gezinmesinin nedenleri ve sonuçlarıyla birlikte daha derinlemesine anlaşılmasını sağlayacak deneysel ya da karma modelde çalışmaların yapılması önerilmektedir. Zihin gezinmesi sırasında öğrenme için gereken dikkat kaynaklarının kullanıldığı göz önünde bulundurulduğunda, okullarda görevli rehber öğretmenler/psikolojik danışmanlarca sınıf içinde bu yönde geliştirilecek öğrenci ve öğretmen ekseninde bir farkındalığın eğitim süreçlerinin kalitesini artırmada olumlu yönde katkıda bulunacağı düşünülebilir.