Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Vildan Özdemir
Danışman: Şeref Tan
Özet:
Klasik meta analiz yaklaşımında, tek bir etki büyüklüğüne odaklanan çalışmaların çoğunlukta olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, son yıllarda araştırmacılar, tek bir etki büyüklüğüne odaklanmanın, kavramsal teorilerin geliştirilmesine katkıda bulunma kapasitesini sınırladığını ifade etmişlerdir. Özellikle sosyal bilimlerdeki çalışmalara daha uygun olması için, son yıllarda karmaşık ilişkiler kümesini eşzamanlı olarak analiz etmeye ve örtük değişkenler ile ölçme hatalarını ele almaya çalışan model tabanlı meta analiz yöntemleri geliştirilmiştir. Bu bağlamda, çok değişkenli etki büyüklüklerine ve meta-analitik teknikler ile yapısal eşitleme modellemesinin (YEM) sentezlendiği karmaşık modellere ilginin arttığı görülmüştür. YEM çalışmalarının meta analiz ile sentezlendiği model tabanlı meta analiz olarak da adlandırılan bu teknik meta-analitik yapısal eşitleme modellemesi (MAYEM, meta analytic structural equation modeling/MASEM) olarak da ifade edilmiştir. Meta-analitik DFA ya da MAYEM oldukça yeni bir araştırma alanı olması ile birlikte
vii
uluslararası literatürde gün geçtikçe kullanımı artmaktadır. Özellikle psikolojik yapıların modellenmesinde, YEM çatısı altındaki tekniklerin (korelasyon analizi, regresyon analizi, varyans analizi (ANOVA), çok değişkenli varyans analizi (MANOVA), faktör analizi) oldukça sık kullanımı, model tabanlı meta analiz ile ilgili yöntemlerin araştırılmasını daha önemli hale getirmiştir. Bu çalışmada psikoloji ve sosyal bilimler alanında yalnızlık yapısını ölçmek için en sık kullanılan ölçeklerden birisi olan UCLA yalnızlık ölçeğinin faktörel yapısına ait korelasyon matrislerine ulaşılabilen çalışmaların meta analizinin yapılması hedeflenmiştir. UCLA yalnızlık ölçeğinin faktörel yapısı için en uygun model; önerilen üç farklı modele ve farklı kestirim yöntemlerine göre karşılaştırılmıştır. Böylece en uygun faktörel model ve en uygun kestirim yöntemi belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu araştırmacı tarafından belirlenen ölçütleri karşılayan birincil çalışmalar (makaleler, tezler ve bildiriler) oluşturmaktadır. Tanımlama, tarama, uygunluk ve dâhil edilme süreçlerinin sonunda 52 çalışma meta analize dâhil olmuştur. Verilerin analizi aşamasında öncelikle MAYEM için gerekli olan iki unsur kontrol edilmiştir: birincil çalışmaların korelasyon matrisleri ve örneklem büyüklükleri. MAYEM yaklaşımına göre gerçekleşen analizin ilk aşaması için, rastgele etkiler modeli altında korelasyon matrisleri, GLS ve TSSEM yöntemlerine göre sentezlenmiştir. MAYEM’in ikinci aşaması olan model uyumu testinde, önerilen üç faktörel yapı için, iki farklı yönteme göre, model parametreleri ve model uyum indeksleri elde edilerek karşılaştırılmıştır. Çalışmanın bulguları UCLA yalnızlık ölçeği için sentezlenmiş korelasyon matrisine en iyi uyum sağlayan modellerin iki faktörlü ve ikinci düzey üç faktörlü model olduğunu göstermektedir. Ayrıca MAYEM yöntemleri arasında performans karşılaştırması yapıldığında, TSSEM yönteminin; MAYEM’in ikinci aşaması olan model uyumu testinde, GLS yöntemine göre daha iyi performans sergilediği görülmüştür. Çalışmada ayrıca korelasyon matrislerinin heterojenliğini açıklayabilecek moderatör değişkenlerin etkisi araştırılmıştır. Örneklem büyüklüğü ve örneklem yaş grubu moderatör değişkenleri için elde edilen sonuçlar özetlenirse, tüm çalışmalarla yapılan analizlere paralel bir şekilde, iki faktörlü ve ikinci düzey üç faktörlü modelin tek faktörlü modele göre daha iyi uyum sağladığı görülmüştür. Bununla birlikte ikinci düzey üç faktörlü modelden elde edilen uyum indeksleri ve hata indeksleri göz önüne alındığında üç faktörlü modelin veriler ile en iyi uyum gösteren model olduğu söylenebilir. Ayrıca, UCLA yalnızlık ölçeğinin üç faktörlü yapısının örneklem büyüklüğü ve örneklem yaş grubu moderatör değişkenlerine göre oluşturulan alt gruplarda değişmediği söylenebilir. Meta-analitik DFA analizi ve alan yazında yer alan bulgularla birlikte, UCLA yalnızlık ölçeğinin faktör yapısı için en uygun modelin ikinci düzey evrensel yalnızlık faktörünün olduğu üç faktörlü model olduğu görülmüştür. UCLA yalnızlık ölçeğini çalışmalarında kullanmayı planlayan uygulayıcılar için, ölçeğin üç faktörlü yapısının dikkate alınarak kullanılması önerilmektedir.
Anahtar kelimeler: Meta-analitik yapısal eşitleme modellemesi, Meta-analitik DFA, İki aşamalı yapısal eşitleme modellemesi, UCLA yalnızlık ölçeği