Akademik Veri Yönetim Sistemi
Yasak Y.(Yürütücü), Hatipoğlu S., Durak Batıgün A.
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2022
Türkiye
İstatistik Kurumu verilerine göre; ülkemizde yaşanan trafik kazalarının
%96,83’ü insan kusuru sonucu meydana gelmektedir. İnsan kusurunun ise %88,4’ünü
sürücüler oluşturmaktadır. Bu veriler, sürücü belgesi almak için verilen
eğitimin içerik ve kalitesinin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Ülkemizde 2015 yılında, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Özel Öğretim Kurumları’nda
sürücü adaylarına verilen eğitim müfredatında güncelleme ve iyileştirme
çalışmaları yapılmış (Hatipoğlu ve Yasak, 2016, 2019) ve müfredata “trafik
adabı” adıyla yeni bir konu eklenmiştir. Trafik kültürünün bir yansıması olan
"trafik adabı", bir toplumdaki ya da ülkedeki insanların trafik
ortamında, bireysel ve birbirlerine karşı davranış şekilleri olarak
tanımlanabilir. Başka bir deyişle trafik adabı; denetim ve ceza korkusu olmadan
yazılı kurallara uyma ve yazılı olmayan ve trafik içinde karşılıklı anlayış
gerektiren davranışları oluşturma ve bu davranışları alışkanlık haline getirme
şeklinde kavramsallaştırılmıştır (Hatipoğlu ve Yasak, 2016).
Bu
araştırma iki çalışmadan oluşmaktadır. Yapılan birinci çalışmanın amacı, trafik
adabına ilişkin daha ayrıntılı bilgiler elde etmemizi sağlayacak olan bir ölçme
aracının geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik değerlerinin belirlenmesidir.
Bu amaçla daha önce Hatipoğlu ve Yasak (2016) tarafından yazılmış olan “Trafik
Adabı” isimli kitapta ele alınan temel başlıklar ve ilgili alanyazın göz önünde
bulundurularak, ölçek maddesi olabilecek toplam 55 ifade saptanmış ve bunlar
Likert tipi ölçek formatına getirilerek, iki farklı örnekleme uygulanmıştır.
Tüm analizler 303 kişiden oluşan ilk örneklem ile yürütülmüş, 251 kişiden
oluşan ikinci örneklem ise doğrulayıcı faktör analizi için kullanılmıştır.
Analizler sonucunda 33 maddeden oluşan dört faktörlü (Temel değerler, Empati ve
iletişim, Hak ihlalleri ve Birbirini uyarma) bir ölçek elde edilmiştir.
Faktörlerin Cronbach alfa değerleri .60 ile .89 arasında değişmektedir.
Çalışmada, Sürücü Öfke Ölçeği (SÖÖ), Sürücü Davranışları Ölçeği (SDÖ) ve
Kişilerarası İlişki Tarzları Ölçeği (KİTÖ) ise eş zamanlı geçerlik ölçütleri
olarak kullanılmıştır. Yapılan korelasyon analizleri sonucunda Trafik Adabı
Ölçeği (TRAD-Ö) ile bu ölçekler arasında beklenen yönde ve anlamlı ilişkiler
bulunmuştur. Sonuçlar değerlendirildiğinde, TRAD-Ö’nin trafik psikolojisi ve
sürücü adaylarının eğitimi alanlarında kullanılabilecek geçerli ve güvenilir
bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.
Ana
çalışmada; trafik adabı ile yürütücü işlevler, bilgece farkındalık, öfke
ifadeleri ve sürücü davranışları arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Çalışmaya
18-65 yaş (Ort. 36.47, SS=13.03) aralığında bulunan 528 kişi katılmıştır.
Çalışma kapsamında hedeflenen hipotezler doğrulanmıştır. Veri toplama aracı
olarak; Trafik Adabı Ölçeği (TRAD-Ö), Sürücü Davranışları Ölçeği (SDÖ), Sürücü
Öfke İfadesi Envanteri (SÖİE), Kişilerarası Nörobiyoloji Temelli Prefrontal
(Yürütücü) İşlevler Ölçeği (PİÖ) ve Beş Faktörlü Bilgece Farkındalık Ölçeği-
Kısa Form (BFBFÖ-K) kullanılmıştır. Çalışmada bilgece farkındalıktan pozitif
sürücü davranışları ve negatif sürücü davranışlarına giden yolları belirlemek
amacıyla, “yol analizi” yapılmıştır. Sonuçlar, verinin modele uyumunun oldukça
iyi düzeyde olduğunu göstermiştir. Diğer bir deyişle, bilgece farkındalık
prefrontal işlevleri, yürütücü işlevler trafik adabını yordamakta; trafik adabı
ise olumlu ve olumsuz sürücü davranışlarını anlamlı olarak yordamaktadır.
Ayrıca bilgece farkındalıktan olumlu ve olumsuz sürücü davranışlarına giden
diğer değişkenlerin sıralı aracı etkileri de anlamlı bulunmuştur. Başka bir
ifadeyle, bilgece farkındalıktan olumsuz sürücü davranışlarına giden yolda, yürütücü
işlevler ve trafik adabı anlamlı olarak aracılık etmektedir. Ek olarak, bilgece
farkındalıktan olumlu sürücü davranışlarına giden yolda da, yürütücü işlevler ve
trafik adabı anlamlı olarak aracılık etmektedir. Bu bulgulardan yola çıkarak,
bilgece farkındalık müdahaleleriyle zenginleştirilmiş bir trafik adabı
eğitiminin daha güvenli sürücüler yetiştirebileceği önerilmiştir. Ayrıca,
araştırmacılar, bulguların ışığı altında, ilk çalışmada geliştirilmiş olan
Trafik Adabı Ölçeği’nin (TRAD-Ö) adının Bilgece Farkındalıkla Sürücülük
Tutumları Ölçeği (BFSTÖ) olarak değiştirmenin uygun olacağına karar
vermişlerdir. Bu proje kapsamında yayınlanacak olan çalışmalarda ve sonraki araştırmalarda
ölçek, bu isimle kullanılacaktır.