Türkiye Türkçesi Fonemlerinin Üç Boyutlu Görsellerini Fonem Heykelleri Oluşturmak Proje No 115E845


Mengü G.(Yürütücü), Kemaloğlu Y. K., Gökdoğan Ç.

TÜBİTAK Projesi, 2015 - 2017

  • Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
  • Başlama Tarihi: Ekim 2015
  • Bitiş Tarihi: Aralık 2017

Proje Özeti

Konuşma başta olmak üzere her türlü ses sinyalinin üç boyutlu olarak görselleştirilmesini hususunun ele alındığı bu projenin temel amacı; tek bir yazılım içinde konuşmayı zaman-frekans-genlik temelinde analiz edip bunu üç boyutlu baskı yapabilen bir baskı cihazında basılacak formatta bir dosya haline getirmek ve bu arada da bunun yapılabildiğini somut olarak ortaya koymak için Türkçenin 32 sesbiriminin (foneminin) üç boyutlu baskısını yapmaktır.

Elde edilen ürünlerin sonraki çalışmalarda dilbilimsel olarak Türkçe’nin segmental ve suprasegmental yapısını anlamayı sağlayacak somut veriler üreteceği beklentisi ötesinde; tıbbi, özellikle de odyolojik amaçlarla ve konuşma bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılabilmesi için yazılımın içine bir frekans filtre sistemi ve odyolojik olarak işitme kayıplarının konuşma örneklerini ne şekilde etkilediğini değerlendirmeyi sağlayacak özel bir analiz ve filtre sistemi (frekans-şiddet temelli dBA filtresi de dahil olmak üzere) eklenmiştir.

Bu şekilde incelenen konuşma veya ses örneklerini üç boyutlu olarak görselleştirirken dBA filtresine göre sağlıklı toplum tarafından özellikle alçak frekanslarda rahatça duyulan kısımlarını duyulmayan kısımdan ayırt etmek ve odyolojik amaçlı olarak da (örneğin işitme cihazı veya koklear implant “fitting” çalışmaları sırasında) bireyin işitme kaybını konuşma örneklerine yansıtıp duyulan (özellikle alçak frekanslardaki) konuşma kısımlarını görebilmek mümkündür.

Gazi Üniversitesi’nde 21 ayda tamamlanan bu proje, TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir.


ÖZET

 

Konuşma farklı frekanslarda ve genliklerdeki ses dalgalarının birbirine eklemlenmesiyle oluşan kompleks bir sestir. Gerek en küçük anlamlı konuşma sesbirimi (fonem) gerekse bunların peşpeşe üretilmesinden ibaret olan hece, sözcük ve cümleler, zamanda akıp giderken içerik ve suprasegmental bilgileri zaman-frekans-genlik (zfg) olarak kodlayabilmektedir. Bu sayede insanoğlunun en kompleks bilişsel süreçlerinden birisi olan dil, konuşmaya yansımaktadır.

Ancak mevcut olan yazılımlardan hiçbirisi konuşmanın zfg üçlüsünü, üç boyutlu bir modele dönüştürüp basacak teknik özelliklere sahip değildir. Konuşmanın elle tutulur, tutulmasa da görsel bir nesne gibi şekillendirilip incelenebilir olması, sadece dilbilimsel çalışmalar için değil, özellikle odyolojide işitme cihazı uygulamaları ve her türlü konuşma bozukluklarının değerlendirilmesi için bugüne kadar hiç kullanılmamış farklı bir analiz yolu sağlayacaktır. Amaç; bu şekilde bir yazılım üretmek ve yapılabildiğini somutlaştırmak bağlamında da Türkçenin 32 sesbirimini modellemektir.

Öncelikle deneğimiz International Phonetic Association’a göre Türkçenin 32 sesbirimi örnek sözcükler ile, ayrıca 8 ünlü sesbirimi izole üretmiş ve “.wav” dosyaları olarak kaydedilmiştir. Deneğin ses kalitesi ve konuşma ayırt edilebilirliğinin yeterliliği saptanarak 8 izole ünlü ve 24 ünsüzün kayıtları modelleme için seçilmiştir.

Ses/konuşmayı zaman-genlik, genlik-frekans ve üç boyutlu spektogram olarak inceleyen,  frekans filtreleri içeren Türkçe bir yazılım oluşturulmuştur; “.wav” dosyasını üç boyutlu baskı (“.stl”) formatına dönüştürecek uygulama eklenmiştir. Ayrıca “.wav” dosyasını dBA filtresinden geçirerek rahat duyulan kısmı ayıran bir filtre ve odyolojide incelenen frekanslardaki enerjiyi hesaplayıp dB-HL’e çeviren ve hastanın işitme kaybı profiline göre geriye kalanı gösteren bir odyolojik uygulama eklenmiştir.

Seçilen 32 “.wav” dosyası kesilmiş ve 20-20000 Hz filtresinden geçirilerek basılacak asıl model elde edilmiş; daha sonra dBA filtrelerinden geçirilerek rahat duyulan kısım ayırt edilmiş ve ayrı renklendirilerek modeller seramik esaslı olarak basılmıştır.

Sonuç olarak ses ve konuşmayı hem alışılmış şekilde analiz edip hem de üç boyutlu bir baskı cihazında basılacak hale getiren ve dolayısıyla da üç boyutlu bir görsel haline çeviren bir program üretilmiş ve Türkçenin 32 sesbiriminin üç boyutlu görseli (heykelleri) üretilmiştir.

 

Anahtar sözcükler: Ses, konuşma, spektrogram, ses analizi, konuşma bozuklukları, üç boyutlu ses analizi, konuşma analizi, odyoloji, özel eğitim, üç boyutlu baskı