METU JOURNAL OF THE FACULTY OF ARCHITECTURE = ODTÜ MIMARLIK FAKÜLTESI DERGIS, vol.37, no.1, pp.199-224, 2020 (AHCI)
Bu çalışma banliyö raylı sistem yatırımının, nüfus değişikliğine etkilerini
ortaya çıkarmak için hazırlanmıştır. Buna dayalı olarak, bir kent
bölgenin ana çekim noktalarını birbirine bağlayan hızlı ve güvenilir raylı
sistemlerin, istasyonları civarında nüfus artışına neden olduğunu ileri
sürmekteyiz. Bu doğrultuda, İzmir kent bölgesinde hızlı toplu taşıma
erişimi sağlayan İZBAN banliyö sistemini örnek çalışma olarak kullandık.
İZBAN’a doğrudan erişimi olan mahalleler ile diğer mahallelerdeki nüfus
değişimini Kovaryans Analizi (ANCOVA) istatistiki modelleri kullanarak
inceledik. Bu doğrultuda iki ekonometrik model grubu tasarladık. Temel Modeller, İZBAN’ın Kuzey, Metropoliten Alan ve Güney alt-bölge
mahallelerindeki etkilerini çözümlemektedir; Genişletilmiş Modeller
ise etkileşim değişkenlerinin nüfus değişimine etkisini incelemektedir.
İZBAN’ın sağlamış olduğu erişim ve hareketliliğin etkisi metropoliten
alan dışındaki mahallelerde nüfus artışı ile tespit edilmiştir. Kuzey ve
Güney alt-bölge mahallelerindeki İZBAN nüfus etkisi, metropoliten
alanın adem-i merkezileşmesi olarak yorumlanmıştır. Hat boyunca raylı
sistemin etkisi farklılaşmaktadır. Her ne kadar İZBAN, Türkiye’de bölgesel
raylı sistemlerin ve toplu taşıma odaklı bir gelişmenin iyi bir örneği
olsa da dünyadaki muadilleri dikkate alındığında hedeflerin gerisinde
kalmaktadır. Bu nedenle özellikle mekansal planlama alanında İZBAN’ın
nüfus etkilerini artıracak stratejik kararların geliştirilmesi toplu taşıma
sistemini destekleyecektir.