Tarih Konularının Öğretiminde Senkronik Yaklaşım Modeli ve Ölçekli Senkronik Tarih Şeritleri

Dönmez C.

Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, cilt.4, sa.2, ss.285-308, 2020 (Hakemli Dergi)

Özet

Tarihi olay ve olgular, zaman ve mekân içerisindeki başka olay ve olgularla bağlantılı şekilde ortaya çıkar. Diyakronik tarih anlayışı, olay ve olgular arasındaki bu bağlantıyı, zaman içerisindeki bir nedensellik zincirine indirgemiştir. Bu durum, doğası gereği epistemolojik bir yapı olan tarih algısını mekân faktörünü göz ardı etmek suretiyle manipüle etmektedir. Tarih yazımında, karşılaştırmalı tarih yönteminin kullanılmaya başlaması, bu sorunu büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Ancak karşılaştırmalı tarih yönteminin, tarih konularının öğretimi üzerinde henüz sistematik bir etkisi görülmemiştir. Bu çalışmada karşılaştırmalı tarih ve senkronik tarih şeridi çalışmalarından hareketle; tarih konularının öğretiminde kullanılabilecek bir senkronik yaklaşım modeli ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, model kapsamında kullanılabilecek senkronik tarih şeritleri de hazırlanmıştır. Avrupa’da ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çok eski örneklerine rastlansa da ülkemizde bu alanda çok az sayıda çalışma vardır. Var olan çalışmalar da senkronik tarih şeritleri ile ilgili literatüre herhangi bir yenilik katamamışlardır. Avrupa’da ve ABD’de hazırlanan senkronik tarih şeritlerinde, mekân faktörünün Avrupa ve ABD lehine manipüle edildiği görülmektedir. Bu durum Batı Uygarlığının, diğer uygarlıklara nazaran daha “büyük” ve daha “önemli” görünecek şekilde temsil edilmesine sebep olmaktadır. Dolayısıyla senkronik tarih şeritlerinde mekân faktörü için standart bir yöntemin bulunmaması objektif çalışmaların üretimi konusunda sorun yaratmaktadır. Bu çalışmada, senkronik tarih şeritleri ile ilgili bu sorunu çözen ve objektif zaman-mekânsal temsili mümkün kılan bir yöntem geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Hazırlanan senkronik tarih şeridi, 1789-2018 yılları arasında Avrupa, Türkistan, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki tarihi süreci zamanmekânsal olarak haritalamaktadır. Hazırlanan çalışmanın alana getirdiği yenilikler şu şekilde sıralanabilir: (1) Yakın Çağ’ın zaman-mekânsal tasviri; (2) mekânsal temsilde manipülasyonu engelleyen ve temsilin objektifliğini arttıran ölçeklendirme tekniği; (3) zaman-mekânsal verilerin, analiz birimlerini değiştirmeye imkân sağlayacak şekilde mekânsal ölçek ve zamansal çözünürlük derecelerine göre katmanlı şekilde temsil edilmesi. Bir başka deneysel çalışmayla da yöntemin ve şeritlerin kullanımının öğrencilerin mekânsal ve senkronik düşünme becerilerini geliştirdiği görülmüştür