Akademik Veri Yönetim Sistemi
1. Bafra Sempozyumu, Samsun, Türkiye, 3 - 06 Kasım 2022, cilt.4, ss.537-568
Özet: Bu çalışma, Türkiye’de mekansal planlama süreçlerinin orta ölçekli yerleşimlerin gelişime
etkilerinin Bafra örneğinde incelenmesini ve Bafra kent planlama deneyiminin Türkiye’deki kentleşme
deneyimi ile benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Araştırmada, Türkiye’nin kentleşme deneyimi literatürde kabul gören dönemler üzerinden ele
alınmaktadır. Buna göre kentleşme ve planlama deneyimleri; 1) 1923-1950 ulus devletin kuruluş dönemi
kentleşmesi; 2) 1950-1980 çok partili ve yine devletçi-korumacı ekonomik temellerde kentlere hızlı
göçün ve merkezi planlama anlayışının domine ettiği mekansal izdüşümler dönemi; 3) 1980-2000 dışa
açık-neoliberal ekonomi politakaların ve
desantralize edilmiş imar planlama yetkilerinin etkilerinin mekâna yansıması; son olarak da 4) 2000’den
günümüze gelen ve muhafazakar politikalarla karılan küreselleşme süreçlerinin mekansal talepleri
dönemleri altında, öz olarak irdelenmektedir. Her dönem ülkenin ekonomik ve politik yönelimlerinden
etkilenerek şekillenmiş, Cumhuriyetin ilanıyla başkent Ankara’da yoğunlaşan imar faaliyetleri, 1960lı
yılların planlı ekonomik ve mekansal gelişme hedeflerine paralel olarak yeni kurumsallaşmaların ortaya
çıkmasına temel oluşturmuştur. Bu dönemde İmar ve İskan Bakanlığına bağlı İller Bankası’nın
kurulmasıyla, planlama faaliyetleri hızlanmış ve ülkeye yayılmıştır. 1960lı yıllarla başlayan ve büyük
kentlerde olduğu kadar, küçük ve orta ölçekli kırsal yerleşimlerin de planlama deneyimleriyle
tanışmasını sağlayan bu süreçte, kentleşme ve planlamanın izlediği yollar kendi dönemlerinin vizyon ve
amaçları doğrultusunda mekanı biçimlendirmiştir. Bu kapsamda bu araştırmanın konusunu oluşturan ve
güncel durumda Samsun Büyükşehir’in orta ölçekli ve TÜİK 2021 verilerine göre 142.341 nüfuslu ilçesi
olan Bafra, Erken Cumhuriyet Döneminde kasaba statüsündedir ve Kızılırmak birikinti ovasının verimli
toprakları üzerinde kurulmuş kırsal bir yerleşim yeridir.
Çalışmada yararlanılan Bafra Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Arşivi’nde ulaşılabilen ilk imar
planı araştırma raporuna göre (1), ilk imar planının 1948 yılında üretilmiş olduğu anlaşılmaktadır. 1960-
1980 arasındaki kentleşme ve imar planlama deneyimine paralel olarak 1966 yılında imar planına esas
analitik etüdler İller Bankasınca emanet usulü ile yapılmış (1) ve ilk plan 1969 yılında onaylanmış (2);
1977 yılında da İller Bankasınca emanet usulü ile ilk ilave imar planı (3) üretilmiştir. 1987 yılında
1/1000 Ölçekli Bafra Revizyon ve İlave İmar Planı (4), 1992 ise yılında Bafra Belediyesi İmar ve
Şehircilik Müdürlüğü tarafından 1/1000 Ölçekli Bafra Uygulama İmar Planı yapılmıştır (5). Bu
dönemdeki planlar ile Bafra’nın ilk sanayi temelli üretim mekânlarının plan kararları oluşturulmuştur.
Bafra, 2000li yıllarda Türkiye genelinde olduğu gibi üretime dayalı gelişme hedeflerini bırakmış,
tüketim toplumunun ve sermayenin talepleriyle daha parçacı planlama (6) ve saçaklanma sürecine geçiş
yapmıştır. Bu son dönemin, Bafra için ve hatta ulusal ölçekte büyük önem taşıyan tarım topraklarının
maruz kaldığı risklerin büyüklüğü temelinde özellikle değerlendirilmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet Dönemi Planlama Deneyimi, Kentleşme, Tarım Toprakları, Bafra
(Samsun).