Amaç: Prof. Dr. Ali Haydar Bayat’ın 2003 yılında yayınladığı Tıp Tarihi kitabındaki ilk bakışta tarihsel olarak bir “kuş gribi” salgınını düşündüren “Danişmendli hükümdarı Melik Muhammed’in [ö. 1143] Malatya’ya egemen olduğu dönemde önce kümes hayvanlarını sonra da başta küçük çocuklar olmak üzere birçok insanı öldüren bir salgın olmuştu” cümlesinin dayandığı kaynakların belirlenmesi ve ulaşılan bilgilerin sunularak tartışılması amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırma Mart-Haziran 2022 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bayat’ın cümlesine kaynak olabilecek literatür taranmış, Feda Şamil Arık’ın “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları” başlıklı makalesi ile Süryani Ortodoks Kilisesi Patriği Mihail’in Vakainamesi’nin Türkçe, Fransızca, Arapça ve İngilizce çevirileri incelenmiş ve ortaya konan bulgular tartışılmıştır. Bulgular: Bizi araştırmaya sevk eden cümlenin kaynağının büyük olasılıkla Arık’ın makalesi olduğu değerlendirilmiştir: “Süryani Mihael’in bu hususta verdiği bilgiye göre, Yunanlılar’ın 1452’(1141)ci yılında söz konusu şehirde [Malatya (Mélitene)] önce tavuklar vb. gibi kümes hayvanlarında baş gösteren ve bunları kırıp geçiren veba salgını, daha sonra başka [başta] küçük yaştaki çocuklar olmak üzere, bir çok kimsenin de ölmesine sebep olmuştu.” Arık verdiği bu bilginin kaynağı olarak Süryani Mihail’in Vakainamesi’nin Fransızca çevirisini göstermiştir. Bu eserin Fransızca, Arapça ve İngilizce çevirilerinin yanı sıra Türkçe çevrileri incelendiğinde tavuklar ve insanlarda ortaya çıkan hastalıkların farklı hastalıklara işaret edecek biçimde yer aldığı görülmüştür. Sonuç: Hem Bayat’ın eserinde hem de Bayat’a kaynaklık etmiş olduğu düşünülen Arık’ın eserinde Malatya’da 1141 yılında çıkan veba salgının önce kümes hayvanlarını, sonra da başta çocuklar olmak üzere birçok kimseyi etkilediği belirtilmekle birlikte, Süryani Mihail’in verdiği bilgilere göre, aslında iki farklı salgının çıkmış olduğu, ilk salgının tavukları etkileyen bir veba olarak nitelendiği, ikinci salgının ise küçük çocukları etkileyen bir çiçek salgını olduğu anlaşılmaktadır.
Aim: This study aimed to determine the sources which the sentence in Prof. Dr. Ali Haydar Bayat's book Tıp Tarihi published in 2003, which at first glance suggests a historical "avian influenza" epidemic, "During the period when the Danishmend ruler Melik Muhammed [d. 1143] ruled Malatya, there was an epidemic that first killed poultry and then many people, especially young children" is based and to present and discuss the information obtained. Methods: The study was conducted between March-June 2022. The literature was reviewed, the article by Feda Şamil Arık titled "Plague Epidemics in Anatolia in the Time of the Seljuks" and the Turkish, French, Arabic and English translations of the Chronicle of Patriarch Mihail of the Syriac Orthodox Church were analysed and the findings were discussed. Results: The source of the sentence that prompted us to investigate is most likely Arık's article: "According to the information given by Syriac Michael, in the year 1452'(1141) of the Greeks, the plague epidemic that first broke out in the said city [Malatya (Mélitene)] and devastated poultry such as chickens, etc., then caused the death of many other people, especially young children." Arık cited the French translation of Syriac Mihail's Chronicles as the source of this information. When the French, Arabic and English translations as well as the Turkish translations of this work were analysed, it was seen that the diseases occurring in chickens and humans were included in a way to indicate different diseases. Conclusion: Although both Bayat's work and Arık's work, which is thought to have been a source for Bayat, state that the plague epidemic that broke out in Malatya in 1141 first affected poultry and then many people, especially children, according to the information given by Syriac Mihail, it is understood that there were actually two different epidemics, the first epidemic was described as a plague affecting chickens, and the second epidemic was a smallpox epidemic affecting young children.
