Akademik Veri Yönetim Sistemi
3. Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi Sempozyumu Bilge Tonyukuk Anısına, Ankara, Türkiye, 20 Mayıs 2021, ss.473-485
Özetleme, bireylerin okudukları veya dinledikleri metinleri anlamaları ve anladıklarını
anlatmaları açısından oldukça önemli bir beceri olarak karşımıza çıkar. Kaynak metinlerde
yer alan bazı kelimeler veya cümleler özet metinler açısından gereksiz veya fazlalık olabilmektedir. Dolayısıyla özetleme yaparken kaynak metindeki bazı bilgilerin, ögelerin ve unsurların silinmesi ve genellenmesi gerekmektedir. Aynı zamanda özetleme öncesinde metnin
konusunun, ana fikrinin ve yardımcı fikirlerinin belirlenmesi gerekir. Tüm bunlar etrafında
kaynak metnin, özet metin olarak yeniden kurulması gerekmektedir. Ortaokul düzeyinde
Türkçe derslerinde anlama ve anlatma becerilerinin geliştirilmesi amacıyla sağlanmaya
çalışılan özetleme becerisi lise düzeyinde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri kapsamında Türk
Dili ve Edebiyatı Öğretim Programı içerisinde kazanımlar arasında yer almaktadır. Buna göre
özetleme etkinliklerinin Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarında yer alması gerekmektedir.
Aynı zamanda özetlemenin tam ve doğru öğretimi için Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarında özetlemenin alt bilişsel basamaklarından olan silme, genelleme ve yeniden kurma işlemlerine yönelik etkinlikler veya ipuçları yer almalıdır. Araştırmanın temel amacı Türk Dili ve
Edebiyatı derslerine yönelik hazırlanmış ders kitaplarında “özetleme” etkinliklerinin nasıl
ele alındığını ve bununla birlikte özetleme becerisine yönelik açıklamaların öğrencilere nasıl
aktarıldığını ortaya koymaktır. Çalışmanın inceleme nesnesini MEB Yayınları tarafından
hazırlanan Ortaöğretim Türk Dili Ve Edebiyatı 9 Ders Kitabı, Sonuç Yayınları tarafından
hazırlanan Ortaöğretim Türk Dili Ve Edebiyatı Ders Kitabı 9 ve MEB Yayınları tarafından
hazırlanan Türk Dili Ve Edebiyatı 9 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı adlı ders kitapları oluşturmaktadır. Çalışmanın verileri nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi ile elde
edilmiştir. Verilerin çözümlemesi betimsel analiz ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada elde
edilen bulgulara göre Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarında yer alan özetleme etkinliklerinin özetlemenin alt bilişsel basamaklarına göre hazırlanmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte Türkçe ders kitaplarında var olan özetleme becerisinin aktarımındaki eksikliğin Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarında da aynı şekilde devam ettiği sonuçları belirlenmiştir