Akademik Veri Yönetim Sistemi
ARCHITECTURAL ENGINEERING AND DESIGN MANAGEMENT, cilt.21, sa.4, ss.101-124, 2025 (SCI-Expanded)
Cinsiyet Ayrımının Cami Tahliyesine Etkisi: Ahmet Hamdi Akseki Camii Örneğinde Ajan Tabanlı Modellemenin Kullanımı
Camiler, mimari özellikleri (ör. açık planlı ibadet alanları), değişken kullanıcı yoğunlukları ve cinsiyet ayrımına dayalı kültürel pratikler nedeniyle özgün tahliye güvenliği sorunları barındırmaktadır. Bu çalışma, Ankara'da yer alan ve yaklaşık 5.000 kişi kapasiteli Ahmet Hamdi Akseki Camii'nde, cinsiyet ayrımının tahliye performansı üzerindeki etkilerini değerlendirmek amacıyla Ajan Tabanlı Modelleme (Agent-Based Modeling, ABM) yöntemini kullanmaktadır. Modelde gerçekçi bir üç boyutlu mekânsal çevre, farklı demografik özelliklere sahip kullanıcı ajanları ve kültüre özgü mekânsal ayrışma koşulları entegre edilmiştir.
Çalışmada dört farklı senaryo karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir: (1) mevcut durumu temsil eden cinsiyet ayrımlı yerleşim, (2) kadın ve erkek alanlarının yer değiştirdiği ters yerleşim, (3) karışık kullanıcı dağılımı, ve (4) mevcut duruma ek olarak Kıble duvarına ilave çıkışların yerleştirildiği senaryo. Yapılan benzetimlerde, özellikle mahfil katına çıkan merdivenlerde ve zemin kattaki çıkış noktalarının birleşim bölgelerinde kritik yoğunluk ve tıkanmalar gözlemlenmiştir. Mevcut durum senaryosunda kadın kullanıcıların tahliye sürelerinde belirgin gecikmeler oluşmuş; bu durum, cinsiyet ayrımı ile mimari kısıtların birleşiminden kaynaklanan tahliye zorluklarını ortaya koymuştur. Senaryolar arası performans farkları nicel olarak değerlendirilmiş, kullanıcı dağılım stratejilerinin ve ilave çıkışların (özellikle Kıble yönündekilerin) etkinliği karşılaştırılmıştır. Bulgular, cami tasarımlarında performansa dayalı yaklaşımın gerekliliğini ve hedefe yönelik tahliye stratejilerinin önemini vurgulamaktadır. Bu çalışma ile önerilen ajan tabanlı modelleme yöntemi, cami tasarımcılarına ve yöneticilerine müdahale senaryolarını değerlendirme, tahliyeyi optimize etme ve kültürel bağlama duyarlı güvenlik çözümleri geliştirme konusunda etkili bir araç sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Cami tahliyesi, Ajan Tabanlı Modelleme, Tahliye Performansı, Cami Tasarımı, Cinsiyet Ayrımı, Çıkış Simülasyonu, Tahliye Senaryoları, Darboğaz Analizi
Evaluating the Impact of Gender Segregation and Egress
Design on Mosque Evacuation Performance: An ABM Study
Mosques present unique evacuation safety challenges stemming from architectural features (e.g. open halls), fluctuating densities, and cultural practices like gender segregation. This study uses Agent-Based Modeling (ABM) to evaluate the impact of gender segregation on evacuation performance within the Ahmet Hamdi Akseki Mosque, Ankara (capacity: 5,000). The model integrates a realistic 3D environment, diverse agent demographics, and culturally specific spatial segregation. Four scenarios were compared: baseline segregation, inverted placement, mixed distribution, and baseline with additional Qibla exits. Simulations consistently identified critical congestion at Mahfil staircases and ground-floor exit merging points, resulting in significant evacuation delays for women in the baseline scenario due to the interplay of segregation and architectural constraints. The study quantifies performance differences across scenarios, assessing the effectiveness of occupant distribution strategies and added exits (including on the Qibla wall). Findings emphasize the need for performance-based design and targeted evacuation procedures. This ABM approach provides mosque designers and managers with a tool to evaluate interventions, optimize egress, and enhance safety in culturally sensitive contexts.
Keywords: Mosque
evacuation, Agent-Based Modeling, Evacuation Performance, Mosque Design, Gender
Segregation, Egress
Simulation, Evacuation Scenarios, Bottleneck Analysis.