Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tıpta Ses ve Konuşma Araştırmaları Sempozyumu, Ankara, Türkiye, 6 - 08 Mart 2024, ss.17
BUGÜNE KADAR YAPILAN ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA ÇAĞDAŞ TÜRKİYE TÜRKÇESİ ÜNLÜLERİNİN FONETİK ÇİZELGESİ Prof. Dr. Yusuf Kemal KEMALOĞLU Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi KBB Hastalıkları Anabilim Dalı ve Odyoloji Bilim Dalı, Ankara e-posta: yusufk@gazi.edu.tr Ünlü konuşma sesleri hecelerin ve dolayısıyla da sözcük, tümce ve cümlelerin asıl enerjisini taşıyan unsurlardır. Dilbilimciler her bir dilin ünlülerinin akustik değerlerini o dilin "ideal" vasıflardaki erkek anadil kullanıcıları olan deneklerinden yapılan söyleyiş ve dinleyiş gözlemleri ve elde edilen akustik veriler üzerinden incelemekte ve o dile özgü fonetik çizelgeyi oluşturmaktadırlar. O dilin ünlü konuşma seslerinin, o ülke için "asıl" kabul edilen ağıza göre fonem (sesbirim) veya alafon (sesbirimciği) olarak tanımlanması ve fonetik sembollerinin belirlenmesi bu şekilde gerçekleştirilmektedir. Ancak; ünlü konuşma sesleri, sadece fonetik ve fonolojik çalışmalar için değil, (başta a harfinin okunuşuna karşı gelen konuşma sesleri olmak üzere) sağlıkla ilgili değişkenlerinin incelenmesi için de kullanılmaktadır. Pek çok tıbbi amaçlı çalışmada, özellikle klinik olgu grupları üzerinden yapılan araştırmalarda, "hasta" grubunun ünlü formant verilerinin normalden sapmalarını/farklılıklarını ortaya koymak için; sadece "sağlıklılık", yaş ve cinsiyet bağlamında kontrol grupları oluşturulmakta ve "hasta" gruplarının formant verileri bu "kontrol" gruplarının değerleriyle karşılaştırılmaktadır. Klinik çalışmaların "kontrol" ve "hasta" gruplarının ideal anadil kullanıcılarından oluşturulmasını beklemek de mümkün değildir. Çalışmaların amaç ve hedefleri bağlamında bu şekilde yapılan çalışmalar "yeterli" görülse bile, hem "hasta" hem de "kontrol" gruplarından elde edilen formant değerlerinin o dilin dilbilimsel çalışmalarda saptanan ideal sesbirim/sesbirimciği değerlerinden ne derece ve ne şekilde saptığının ortaya konulması çalışmalarda beklenen klinik sonuçların yorumlanmasını ve genele uygulanmasını mümkün kılacağı açıktır. Tıbbi amaçlı konuşma sesleri incelemelerinde genellikle ünlü konuşma seslerinin yalın sesletimleri kullanılmaktadır. Ancak ÇTT’yi inceleyen dilbilim çalışmaları hem yalın sesletim hem de hece/sözcük/tümce/cümle içinden alınan ünlü sesbirimleriyle ilgili veriler sunmaktadır. Bu çalışmada bugüne kadar erkek denekler kullanılarak ÇTT ünlülerinin yalın sesletimlerini inceleyen 5 ve hece/sözcük/tümce/cümle içinden alınan ünlü sesbirimlerini inceleyen 9 çalışmanın sunduğu formant verileri bir araya toplanarak elde edilen birinci ve ikinci formant değerler üzerinden, ÇTT’de a, e, ı, i, o, ö, u, ü harflerinin sesletimlerine karşı gelen ünlü konuşma sesleri için ortak bir fonetik çizelge oluşturulmuştur. Elde edilen çizelge ülkemizde bu güne kadar yapılan akustik çalışmaların birbiriyle uyumunu gösterdiği kadar, fonetik sembollerin belirlenmesi hususundaki farklılıkları da ortaya koymaktadır. Değerlerin en fazla dağılım gösterdiği konuşma seslerinin, alfabemizdeki ‘a, ı ve ö’ harflerine karşı gelen konuşma sesleri olduğu görülmüştür. Yalın sesletimle karşılaştırıldığında, hece/sözcük/tümce/cümle içinden alınan ünlü sesbirimlerinin daha büyük değişkenlik gösterdiği saptanmıştır. Bu çalışmanın verileri tıbbi amaçlı ünlü konuşma sesi araştırmalarına katkı sağlayacaktır. Anahtar sözcükler: Çağdaş Türkiye Türkçesi, ünlü sesbirimi, sağlık, formant, ses analizi Key Words: Contemporary Turkiye Turkish, vowel, health, formant, voice analysis