Global Collaborations and Ecosystem Integration in Cooperative Intelligent Transport Systems

Kooperatif Akıllı Ulaşım Sistemleri (K-AUS); araçlar, yollar, altyapı bileşenleri ve diğer yol kullanıcıları (yayalar, bisikletliler vb.) arasında gerçek zamanlı iletişim ve veri paylaşımını mümkün kılan teknolojik çözümler bütünüdür. Bu sistem, araçtan her şeye (Vehicle-to-Everything, V2X) iletişim yaklaşımı üzerine kurulmuş olup, araçtan araca (V2V), araçtan altyapıya (V2I), araçtan yayaya (V2P) ve araçtan ağa (V2N) iletişim biçimlerini kapsar. K-AUS’un temel hedefleri arasında trafik güvenliğini artırmak, trafik akışını optimize etmek, olumsuz çevresel etkileri azaltmak, sürüş konforunu yükseltmek ve otonom sürüş teknolojilerinin yaygınlaşmasına altyapı oluşturmak yer almaktadır.

K-AUS ekosisteminin başarısı, yalnızca teknolojik yeniliklere değil, uluslararası düzeydeki standardizasyon, mevzuat uyumu, test ve pilot uygulama süreçleri ile çok paydaşlı iş birliklerinin etkin yönetimine bağlıdır. Bu kapsamda, Avrupa Birliği (AB) ve küresel ölçekte pek çok stratejik platform, konsorsiyum ve ortaklık, K-AUS teknolojilerinin koordineli ve birlikte çalışabilir biçimde yaygınlaşmasını desteklemektedir.

Küresel K-AUS yapılanmalarının başında, AB’nin üye ülkeleri ve yol işletmecileri tarafından oluşturulan C-ROADS Platformu gelmektedir. Bu platform, K-AUS hizmetlerinin sınır ötesi uyumluluğunu sağlamak, farklı ülkelerde yürütülen pilot projeleri birbirine entegre etmek ve uygulama standartlarında uyum sağlamak amacıyla faaliyet göstermektedir. Endüstri odaklı en önemli oluşumlardan biri olan CAR 2 CAR İletişim Konsorsiyumu (CAR 2 CAR Communication Consortium, C2C-CC); Avrupalı otomobil üreticileri öncülüğünde, V2X iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi, test edilmesi ve uygulamaya aktarılması süreçlerini “Day 1”, “Day 2” ve “Day 3+” aşamalarıyla tanımlamakta; bu sayede teknolojik olgunluk seviyelerine göre yol haritası belirlemektedir. K-AUS alanında bir diğer önemli kuruluş, kamu-özel sektör ortaklığı modeliyle faaliyet gösteren ERTICO- ITS Europe’tur. ERTICO, akıllı ulaşım sistemleri ve akıllı hareketlilik alanında araştırma, inovasyon ve politika geliştirme süreçlerine yön vermekte; özel sektör, kamu kurumları, araştırma merkezleri ve şehir yönetimleri arasında köprü görevi görmektedir. Kuruluş, K-AUS çözümlerinin Avrupa genelinde yaygınlaştırılması, veri paylaşım standartlarının geliştirilmesi ve yenilikçi hareketlilik hizmetlerinin desteklenmesi yönünde önemli katkılar sunmaktadır. Küresel düzeyde 5G Otomotiv Derneği (5G Automotive Association, 5GAA); otomotiv, telekomünikasyon ve bilgi teknolojileri sektörlerini bir araya getirerek 5G ve hücresel V2X (C-V2X) tabanlı iletişim altyapılarını geliştirmektedir. 5GAA, bağlantılı ve kooperatif hareketlilik hizmetlerinin güvenli, ölçeklenebilir ve düşük gecikmeli biçimde çalışmasını sağlayan yeni nesil ağ çözümlerinin test edilmesi ve standardizasyonunu teşvik etmektedir. Avrupa Komisyonu ve Horizon Europe çerçevesinde oluşturulan Bağlantılı, Kooperatif ve Otonom Hareketlilik (Cooperative, Connected and Automated Mobility, CCAM) Ortaklığı, karayolu taşımacılığında otomasyon ve dijitalleşme temelli araştırma ve inovasyon faaliyetlerini koordine eden stratejik bir girişimdir. CCAM güvenli, sürdürülebilir ve kullanıcı merkezli otomasyon çözümleri geliştirmeyi; Avrupa’nın otonom hareketlilik alanında küresel liderliğini güçlendirmeyi hedeflemektedir. Amsterdam Grubu (Amsterdam Group) da Avrupa genelinde K-AUS uygulamalarının birlikte çalışabilir biçimde yaygınlaştırılması için oluşturulmuş önemli bir iş birliği platformudur. Grup; ulusal yol otoriteleri (CEDR), ücretli yol işletmecileri (ASECAP), şehir ve bölge yönetimleri (POLIS) ile otomotiv sanayisini (C2C-CC) bir araya getirerek stratejik düzeyde politika uyumu ve uygulama koordinasyonu sağlamaktadır.

Bu uluslararası ve bölgesel girişimlerin yanı sıra, standart geliştirme kuruluşları (Standard Development Organizations- SDOs) da küresel ölçekte birlikte çalışabilirlik, güvenli veri paylaşımı ve iletişim protokollerinin tanımlanmasında belirleyici rol üstlenmektedir.

·         Uluslararası Standardizasyon Örgütü (International Organization for Standardization, ISO), teknoloji bağımsız K-AUS mimarisi ve fonksiyonel gereksinimlere ilişkin standartları ISO/TC 204 komitesi altında geliştirmektedir.

·         Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü (European Telecommunications Standards Institute, ETSI), ITS-G5 tabanlı kısa menzilli haberleşme teknolojileri ve ilgili protokolleri tanımlamakta; ETSI TC ITS aracılığıyla Avrupa genelinde birlikte çalışabilirliği desteklemektedir.

·         Avrupa Standardizasyon Komitesi (European Committee for Standardization, CEN), karayolu taşımacılığı ve trafik telematiği alanlarında gönüllü Avrupa standartlarını oluşturmakta; CEN/TC 278 teknik komitesiyle Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) ve otonom araç hizmetlerine odaklanmaktadır.

·         3. Nesil Ortaklık Projesi (3rd Generation Partnership Project, 3GPP), LTE ve 5G temelli hücresel ağ teknolojilerinin tanımlanması yoluyla C-V2X iletişimini desteklemektedir.

·         ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği); spektrum yönetimi, ağ güvenliği, yapay zekâ ve akıllı ulaşım uygulamaları için küresel ölçekte düzenleyici standartlar geliştirmektedir.

·         Otomotiv Mühendisleri Derneği (Society of Automotive Engineers, SAE); özellikle V2X mesaj setleri, güvenlik ve kooperatif adaptif hız kontrolü (CACC) gibi otonom ve bağlantılı araçlara ilişkin güvenlik, verimlilik ve birlikte çalışabilirlik odaklı K-AUS standartlarını geliştirmektedir.

Küresel K-AUS ekosistemi, çok paydaşlı iş birliği modeli ve uluslararası koordinasyon mekanizmalarıyla hızla olgunlaşmaktadır. Bu sistemlerin etkin biçimde yaygınlaştırılması; teknik altyapı, siber güvenlik, gizlilik, veri paylaşımı, mevzuat uyumu ve kamu kabulü gibi çok boyutlu konuların birlikte ele alınmasını gerektirmektedir. Türkiye’nin C-ROADS ve diğer Avrupa girişimleri kapsamında “ilişkili üye” olarak yer alması, ulusal AUS Stratejisi’nin Avrupa standartlarıyla uyumlu biçimde geliştirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır.

Bu bildiride; K-AUS alanındaki küresel ekosistemler, uluslararası standartlar, stratejik platformlar ve iş birlikleri kapsamlı bir biçimde incelenmiştir. Araştırma kapsamında literatür taraması ve resmi doküman analizi yöntemleri ile uluslararası konsorsiyum ve platformların faaliyetleri değerlendirilmiştir. Söz konusu yöntemler aracılığıyla K-AUS’un teknolojik altyapısı, güvenlik mekanizmaları ve birlikte çalışabilirlik gereklilikleri analiz edilmiştir. Bu çerçevede, Türkiye’nin küresel K-AUS ekosistemine entegrasyonu stratejik bir perspektifle ele alınmış; ulusal politika, teknik altyapı ve iş birliği mekanizmalarının geliştirilmesine katkı sağlanarak sürdürülebilir ve birlikte çalışabilir bir K-AUS altyapısının oluşturulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: C-ITS, V2X, bağlantılı araçlar, bağlantılı ve otonom hareketlilik.