Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi , sa.114, ss.65-75, 2025 (Scopus)
Tarihî kökeni, hiyerarşik yapısı ve ritüelleri ile Anadolu kültüründe ayrı bir yere sahip
Alevilik inancı; sahip olduğu düşünce sistemi ve öğretileri ile derin bir anlam alanına
sahiptir. Bu çalışmada Alevilik inancı etrafında şekillenmiş bu derin anlam alanlarının bir
yansıması olarak görülen ve Alevilik inancında kutsal bir sembol hâline gelmiş bir giyim
eşyası olan pabuç üzerinde durulmuştur. Farsça ayak ve giymek anlamlarındaki “pâ” ve “pûş”
sözcüklerinden oluşan, Türkçe sözlükte ayakkabı sözcüğünün karşılığı olarak verilen pabucun,
Alevilik inancı etkisiyle bazı derin sembolik anlamlara sahip olduğu ve Şah Pabucu kavramı
ile kutsal emanet olarak nitelendirildiği bilinmektedir. Özellikle kutsal görülen “Şah Pabucu”
Aleviliğin hiyerarşik yapısında en üstte bulunan dedelik makamındaki kişiler tarafından
bazı halk hekimliği uygulamalarında bir sağaltma aracı olarak da kullanılmaktadır. Pabucun
Alevilik inancında halk hekimliği uygulamalarında bir sağaltma aracı olarak kullanılması akla
Aleviliğin temelini teşkil eden dört kapı kırk makam öğretisindeki Hakikat kapısının ilk makamı
olan “Tûrab (Toprak) Olma” makamını getirmektedir. Toprak, Türk kültüründe; İslamiyet
öncesi dönemde ve İslamiyet sonrası dönemde kutsal görülmüştür. Alevilik’teki Tûrab yani
“Toprak Olma” makamında ise toprak; kibirden uzaklaşmanın, kimseyi küçük görmemenin,
gösterişten uzak olmanın, kul olmanın, mütevazılığın, nefsin getirdiği dünyevi isteklerden
vazgeçmenin bir sembolü olarak görülmüştür. Toprağın sahip olduğu derin anlamlar neticesinde
kullanımı sırasında toprağa temas eden pabucun da derin sembolik anlamlara sahip olduğu
anlaşılmaktadır. Pabucun ayrıca Alevilik inancındaki nefsin eğitimi anlayışı ile Alevilik inancı
etrafında anlatılmış çeşitli rivayetlerde dünya malını, nefsin dünyevi isteklerini, insanoğlunun
kibir ve hor görmesine karşılık hoşgörüyü sembolize ettiği de görülmektedir. Bu çalışmada
Alevilik inancında kutsal olarak görülen ve Aleviliğin temel kurumlarından olan ocak etrafında
gelişmiş kutsallığı, Alevililik’teki “Toprak Olma” anlayışı neticesinde Anadolu’nun farklı
yerlerinde şekillenmiş sembolik anlamları, halk hekimliğinde şifa vericiliği ile bir sağaltma
yöntemi olma gibi özellikleri ile pabuç eşyası üzerinde durulmuş, pabucun Alevilik inancındaki
nefsin eğitimi anlayışı çevresinde kazandığı anlamları ile çeşitli anlatılar ve uygulamalardaki
yeri, betimsel bir araştırma yöntemi ile yorumlanmış ve açıklanmıştır.