Akademik Veri Yönetim Sistemi
BUGU DİL VE EĞİTİM DERGİSİ, cilt.2, sa.2, ss.193-207, 2021 (Hakemli Dergi)
Türk dili ve edebiyatının bilinen en eski metinlerinde / (Kök)türk harfli eski Türk yazıtlarında geçen bilig, bilge, bilig bilmez kişi, edgü bilge kişig, bilmedük üçün vd. bilkökünden türetilen kelime ve kelime grupları, bilgiyi ve bilgili olmayı öven; bilgisizliği, kabalığı, cahilliği yeren köklü bir törenin ve edebî bir geleneğin başlangıcını oluşturur. Türk milletinin zihnî temellerini ve fikir hayatını olduğu kadar manzum ve mensur edebiyatın konusunu da şekillendiren bu gelenek, Uygur Dönemi edebiyatının da önemli temalarından birini oluşturmuştur. Özellikle, bugün dilimize ilahi olarak aktarabileceğimiz baş ve başiklerde dinî ve ahlaki değerler, doğru bilginin, iyinin, güzelin ve erdemin ölçüsü olarak konu edilmiştir. Eski Türkçe Dönemi’ne ait yazılı belgelerde (yazıtlarda, kitaplarda vd. kaynaklarda) kendisine kuvvetli bir yer bulan “bilgi” değeri, İslamiyet’in Türkler arasında kabul edilişinden sonra Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? (39/9); Ayet-i Kerime’sinin ve İlim Çin'de bile olsa arayınız! Hadis-i Şerif'inin de tesir ve teşviki ile birbirinden değerli eserlere kaynaklık etmiştir. Nitekim Uygur Türkçesi Dönemi’nin hemen sonrasında (Karahanlı Türkçesi Dönemi’nde) Kutadgu Bilig, Divanü Lügati’t- Türk, Atebetü’lHakayık, Divan-ı Hikmet… gibi eserlerde muhtevayı oluşturan en önemli temalardan birinin “bilgi” olduğu dikkati çeker. “Bilgi” Türkçenin sonraki dönemlerine ait eserlerde de bireylerde, toplumlarda ve milletlerde ayrıcalık ve farkındalık oluşturan bir “değer” olarak işlenmiştir. Köklü ve zengin sosyokültürel birikimi ve düzeyi bünyesinde barındıran “bilgi değeri”, dinî tasavvufi Türk edebiyatının XIV ve XV. yüzyıllardaki önemli temsilcilerinden biri olan Kaygusuz Abdal’ın eserlerinde de ciddi anlamda kendisine yer bulmuştur. Bu çalışmanın amacı öncelikle Türk yazı dilinde “bilgi değeri” etrafında oluşan edebî geleneği ana hatlarıyla dikkatlere sunmak; sonrasında ise Kaygusuz Abdal’ın eserlerinin bu geleneğe katkısını ortaya koymaktır.
Araştırmada, nitel veri toplama yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda bilgi değeri etrafında gelişen zengin bir gelenek oluştuğu ve Kaygusuz Abdal’ın bilgi değerini önemseyen ve eserlerine konu edinen bir edebî şahsiyet olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Bilgi değeri, gelenek, eski Türk eserleri, ilk dönem İslami eserler,
Kaygusuz Abdal, Kaygusuz Abdâl (Şehzâde Alaaddin Gaybî)
Divanı.