TEMEL EĞİTİMDE TARİHİ KONULARIN ÖĞRETİMİNDE ŞİMDİCİLİK DÜŞÜNME EĞİLİMİNE KARŞI BİR SEÇENEK: TARİHSEL BAKIŞ AÇISI ALMAK

Creative Commons License

Şengül Bircan T., Elbay S.

Türk Dünyası Yolunda Bir Ömür Prof. Dr. Mehmet Şahingöz’e Armağan, Necdet HAYTA,Hamza KELEŞ,Cengiz DÖNMEZ,Tuğba BELENLİ,Tuğba ORTAÇ, Editör, Berikan Yayınevi, Ankara, ss.99-113, 2022

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2022
  • Yayınevi: Berikan Yayınevi
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Sayfa Sayıları: ss.99-113
  • Editörler: Necdet HAYTA,Hamza KELEŞ,Cengiz DÖNMEZ,Tuğba BELENLİ,Tuğba ORTAÇ, Editör
  • Gazi Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Geçmiş zamanlardaki toplumsal yapı (siyasi, sosyal, askeri ve ekonomik gibi) çocukların kavramsal ve bilişsel kapasiteleri için hem karmaşık hem soyut hem de zamansal olarak uzaktır. Dolayısıyla çocuk, geçmişin ayrıntılı dehlizlerinde dolaşırken hiçbir ipucu bulamadığı için kendi ve yakın çevresinin bakış açılarına göre geçmiş olayları anlamaya çalışmaktadır. Başka bir anlatımla çocuk, geçmişi kendi ve sosyal çevresinin değer, inanç ve kanaatlerine uygun olarak tahayyül edebilmektedir. Bu durum ilk bakışta zorlama bir düşünce tarzı olarak değerlendirilse de aslında çocuğun tarihi konuları günümüze getirerek anlama çabasının bir sonucu olmaktadır. Bunun ilk sakıncası tarihi konuları o günün şartlarına göre anlamaktansa bugünün koşullarına göre değerlendirmektir. İkinci olarak tarihi kişilikleri bugünün dünyasına getirerek onlarla sınırları bulanıklaştıran bir psikolojik yolculuğa çıkarak, olayları anlamaya çalışmaktır. Ancak temel eğitimde tarihin öncelikli amaçlarından biri, sosyal ilişkilerin o günün şartlarına göre kavranmasının sağlanmasıdır[1].

Babil, Mısır veya Anadolu’nun tarihi dönemlerdeki toplumsal yaşamını anlamaktaki güçlük, bu uygarlıkların zamansal uzaklıkları ile açıklanamayabilir. Elbette bugünün toplumsal yaşamı ile o dönemlerin yaşamı arasında “ideal, ilgi ve amaç” yönlerinden farklılıklar bulunmaktadır. Çocukların soyut olan bu farklılıkları temel eğitimde kavraması güçtür. Bu nedenle çocuğun tarihsel arka plan bilgisini kavraması somut yollarla olmalıdır. Bunu sağlamak için çocuğa, geçmişi bağlamına uygun olarak tercüme edebilmede yardım etmek gerekmektedir.

Son zamanlarda temel eğitimde tarihi konuları o günün bağlamına göre anlama ve şimdicilik (presentism) tuzağından uzak durma konusuna dikkat çekilmektedir[2]. Bu kapsamda tarihi konuların öğretiminde şimdicilik düşünme eğiliminden uzak durmak ve tarihsel bakış açısı almak (historical perspective taking) ön plana çıkmaktadır. Gerek şimdicilik gerekse de tarihsel bakış açısı almak, geçmiş ve bugün arasındaki genel ilişkinin belirli bir öncülüne dayanmaktadır. Bununla birlikte şimdicilik, bugünün değerlerine sadık kalarak tarihi konuları anlamada sorunlu ve aşırı bir genelleştirme olarak tanımlanırken[3], tarihsel bakış almak, tarihi konuları kendi değer, inanç ve düşünce sisteminde irdelemek anlamına gelmektedir[4]. Ancak buna rağmen tarihsel bakış açısı almak ile ilgili çalışma ve araştırmaların oldukça az olduğu belirlenmiştir[5]. Bu durum tarihi anlamada bir sınırlık oluşturduğu için şimdicilik düşünme eğiliminden kaynaklı klişe genellemelerle baş edebilmek ve tarihsel öğrenmeyi sağlayabilmek amacıyla tarihi konuların öğretiminde tarihsel bakış açısı almak kavramanın kullanımı ve öncülü üzerinde düşünmeyi gerektirmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, şimdicilik ve tarihsel bakış açısı almak kavramlarının kavramsal çerçevelerini alanyazın bağlamında incelemektir.


[1] John Dewey, Temel Eğitimde Tarihin Amacı (Çev: B. Ata), Milli Eğitim, 2000, s. 147.

[2] Peter Seixas, “Translation and its Discontents: Key Concepts in English and German History Education”, Journal of Curriculum Studies, 48(4), (2016) s. 427-439; Sam Wineburg, Historical Thinking and Other Unnatural Acts. Charting the Future of Teaching the Past, Philadelphia, PA: Temple University Press, 2001.

[3] Tim Huijgen, Carla van Boxtel, Wim van de Grift ve Paul Holthuis, “Toward Historical Perspective Taking: Students' Reasoning When Contextualizing the Actions of People in the Past”, Teaching and Teacher Education, 45, (2017), s. 110–144.

[4] Sezgin Elbay, “Sosyal Bilgiler Dersinde 7. Sınıf Öğrencilerinin Tarihsel Bakış Açısı Alma ve Anlatılarının İncelenmesi”, Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(2), (2020), s. 59-74.

[5] Erkan Dinç ve Servet Üztemur, “Tarihsel Bakış Açısı Edinme Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması ve Tarih ve Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Tarihsel Bakış Açısı Edinme Becerilerinin İncelenmesi”. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 8(2), (2018), s. 441-481; Elbay, a.g.m., s. 59-74; Huijgen vd., a.g.m., s. 110-144.