Akademik Veri Yönetim Sistemi
Ankara Foniyatri GÜnleri, Ankara, Türkiye, 14 - 15 Aralık 2023, cilt.1, ss.13
Bildiri ID : 16 ÇAĞDAŞ TÜRKİYE TÜRKÇESİ ÜNLÜLERİNİN FORMANT FREKANSLARININ İNCELENMESİ: TÜRKÇENİN FONETİK ÇİZELGESİ
Özet: Ünlü konuşma sesleri hecelerin ve dolayısıyla da sözcük, tümce ve cümlelerin asıl enerjisini taşıyan unsurlardır. Dilbilimciler her bir dilin ünlülerinin akustik değerlerini o dilin "ideal" vasıflardaki erkek anadil kullanıcıları olan deneklerinden yapılan söyleyiş ve dinleyiş gözlemleri ve elde edilen akustik veriler üzerinden incelemekte ve o dile özgü fonetik çizelgeyi oluşturmaktadırlar. O dilin ünlü konuşma seslerinin, o ülke için "asıl" kabul edilen ağıza göre fonem (sesbirim) veya alafon (sesbirimciği) olarak tanımlanması ve fonetik sembollerinin belirlenmesi bu şekilde gerçekleştirilmektedir. Ancak; ünlü konuşma sesleri, sadece fonetik ve fonolojik çalışmalar için değil, (başta a harfinin okunuşuna karşı gelen konuşma sesleri olmak üzere) sağlıkla ilgili değişkenlerinin incelenmesi için de kullanılmaktadır. Pek çok tıbbi amaçlı çalışmada, özellikle klinik olgu grupları üzerinden yapılan araştırmalarda, "hasta" grubunun ünlü formant verilerinin normalden sapmalarını/farklılıklarını ortaya koymak için; sadece "sağlıklılık", yaş ve cinsiyet bağlamında kontrol grupları oluşturulmakta ve "hasta" gruplarının formant verileri bu "kontrol" gruplarının değerleriyle karşılaştırılmaktadır. Klinik çalışmaların "kontrol" ve "hasta" gruplarının ideal anadil kullanıcılarından oluşturulmasını beklemek de mümkün değildir. Çalışmaların amaç ve hedefleri bağlamında bu şekilde yapılan çalışmalar "yeterli" görülse bile, hem "hasta" hem de "kontrol" gruplarından elde edilen formant değerlerinin o dilin dilbilimsel çalışmalarda saptanan ideal sesbirim/sesbirimciği değerlerinden ne derece ve ne şekilde saptığının ortaya konulması çalışmalarda beklenen klinik sonuçların yorumlanmasını ve genele uygulanmasını mümkün kılacağı açıktır. Tıbbi amaçlı konuşma sesleri incelemelerinde genellikle ünlü konuşma seslerinin yalın sesletimleri kullanılmaktadır. Bu çalışmada bugüne kadar erkek denekler kullanılarak ÇTT ünlülerinin yalın sesletimlerini inceleyen 5 dilbilim çalışmasının sunduğu formant verileri bir araya toplanarak elde edilen birinci ve ikinci formant değerler üzerinden, ÇTTde a, e, ı, i, o, ö, u, ü harflerinin sesletimlerine karşı gelen ünlü konuşma sesleri için ortak bir fonetik çizelge oluşturulmuştur. Elde edilen çizelge ülkemizde bu güne kadar yapılan akustik çalışmaların birbiriyle uyumunu gösterdiği kadar fonetik sembollerin belirlenmesi hususundaki farklılıkları da ortaya koymaktadır. Değerlerin en fazla dağılım gösterdiği konuşma seslerinin, alfabemizdeki ‘a, ı ve ö’ harflerine karşı gelen konuşma sesleri olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın verileri tıbbi amaçlı ünlü konuşma sesi araştırmalarına katkı sağlayacaktır.