Akademik Veri Yönetim Sistemi
MEKTEPLİ GAZETE, cilt.2, sa.2, ss.1-4, 2024 (Hakemsiz Dergi)
Sosyal
Kapsayıcılıktan Uzaklık
Okul Terkini Artırıyor!
Dr. Öğr. Üyesi Mustafa
KARAAĞAÇLI
T.C. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi, EBB Öğr.
Üyesi.
1.Öndeyi
“Sosyal
Kapsayıcılıktan Uzaklık Okul Terkini Artıyor!” sorunsalıyla ilgilenilen bu çalışmanın amacı artan okul terki olgusuna siyasa
yetkenin ve kamuoyunun dikkatlerini
çekmektedir. Çalışma; İlgili alan yazın bulgularına ve yazarın
postpozivitist görüşleriyle gözlemlerine dayalı oluşturulmuştur.
Çalışma; (1)Öndeyi, (2) Sosyal Kapsayıcılığın Ontolojisi, (3)Sosyal Kapsayıcılığın Amacı, Evrensel
ve Ulusal Yasal Metinleri, (4)Dramatik Bir Eğitsel Eşitsizlik Olarak; Okul
Terki ,(5)Okul Terkine Neden Olan Değişkenler, (6)Sonuçlar, (7)Öneriler, (8)Vargı
ve Yargı alt başlıklarında oluşturulmuştur.
2.Sosyal Kapsayıcılığın Ontolojisi
Kapsayıcılık bireyleri; bulunduğu bağlama, ortama ve duruma ötekileştirmeden amasız ve fakatsız dahil
etmedir. Kapsayıcılık, bireylerin katkılarına, varlığına ve bakış açılarına ne
kadar değer verildiğini göstermedir. Kapsayıcılık, insanların kendi varlıklarını
sosyal ve kültürel iklimlerini ayrıştırmadan dikkate almadır.
Sosyal kapsayıcılık ise, toplumdaki tüm kesimlerin inanç, etnik köken, yaş, cinsiyet, cinsel
yönelim, siyasi görüş, mülkiyet, engellilik durumu fark etmeksizin yaşama aktif bir şekilde
katılımıdır.
Sosyal kapsayıcılık, yaşam döngüsü içerisinde insanın önemine,
payına ve rolüne vurgu yaparak; kimlikleri nedeniyle dezavantajlı olan
bireylerin ve grupların sağlık, eğitim, güvenlik, ulaşım, barınma, istihdam
gibi hizmetlere erişimini iyileştirmektir (Bauman, 2016
ve Karaağaçlı, 2021-1).
Çünkü;
artan sosyal ekonomik
zorluklar sonucunda yaşama tutunmayı sağlamada ve eğitimde
fırsat eşitliğini
gerçekleştirmede sosyal kapsayıcılık
yaşamsal önem ve değerdedir. Gezegende
bir şeyin, bir olgu ve bir
olayın aynı zamanda hem önemli ve değerli
olamayacağı varsayımı da dikkate
alındığında; gerek yaşamda gerekse eğitimde sosyal kapsayıcılığın
işlevsel önem ve değerleri daha
somutlanır.
Sosyal
kapsayıcılık ölçekli sıralamada
Türkiye’nin 79 ülke arasında 59.
Sıralı yeri de sosyal devletin kapsayıcılık formasyonundan
uzak olduğunu göstermektedir. Bu sonucun;
farklı sosyolojik ve ekonomik
arka planlardan gelen öğrencilerin aynı okullarda eğitim alma olasılığının
düşük olduğunun belirli ipuçlarını
veriyor (PİSA, 2021).
3.Sosyal Kapsayıcılığın Amacı, Evrensel ve Ulusal Yasal
Metinleri
Sosyal kapsayıcılığın temel amacı, bireylerin eğitim-öğretim potansiyellerini, sosyolojik ve
ekonomik koşullarını iyileştirmek, sosyo-kültürel yaşama uyumlarını
sağlamaktır.
Bu amaçların gerçekleşmesinde evrensel
ölçekli aşağıda sıralanan yasal
metinlerin varlığı dikkati çekmektedir:
3.1.İnsanlığın Magna Carta’sı
olan İnsan
Hakları Evrensel Bildirgesi; “Madde 1-İnsan: Bütün insanlar özgür, onur ve hakları yönünden
eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler. Madde 2-İnsan haklarının özellikleri: Herkes ırk,
renk, cins, dil, din,
siyasal ya da herhangi bir başka inanç, ulusal ya da toplumsal köken,
varlıklılık, doğuş ya da herhangi bir başka ayrım gözetilmeksizin bu bildiride
açıklanan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir” bulgularıyla
gezegende her bireyin “eşit olduğu”
gerçeğinden hareketle her türden keyfi uygulamaların neo-özneli siyasalara
ve başka “izm”lere verilemeyeceğinin somut
ipuçlarını göstermektedir (Birleşmiş Milletler, 1948).
3.2.T.C. Anayasası; “herkes,
dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri
sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun
önünde” eşittir” (TBMM,1982; Madde-10) ifadesiyle ve “Kimse,
eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Eğitim ve öğretim, Devletin
başlıca ödevlerindendir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri doğrultusunda,
çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında
yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz (TBMM,1982:
Madde:42)” ifadeleriyle aslında ve
özünde sosyal
kapsayıcılığa atıf yapmaktadır.
3.3. Milli
Eğitim Kanunu; 1739 Sayılı
Milli Eğitim temel Kanunu, “eğitimde
fırsat ve imkan eşitliği”
bağlamında; “genellik ve
eşitlik ilkesiyle, eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı
gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişi ve aileye, zümreye veya
sınıfa imtiyaz tanınmaz. Eğitim hakkı ilkesiyle ise temel eğitim görmek her Türk vatandaşının
hakkıdır. Temel eğitim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar
ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar” ifadeleriyle sosyal
kapsayıcılık vurgusu yapmaktadır
(MEB,1973).
3.4.Türkiye
İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu; “Hukuken
tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesi, insan
haklarının korunması ve geliştirilmesi hedeflenir… (TIHEK, madde 1; 2016). İfadesiyle
birey yurttaşlara hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada
ayrımcılığın önlenmesi, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi
temelinde eşitlik anlayışını
belirtir. Ancak; Neo-özneli siyasal uygulamalar gezegenin ve Türkiye
coğrafyasının herkese ve her
canlıya yetebilecek kaynakları özel
sektör lehine daha çok kazanç elde
etmesi için kullanılır olması doğrudan sosyolojik ve ekonomik
değişkenleri geniş halk kitleleri aleyhine bozarken; dolayısıyla da
eğitsel eşitsizlikleri artırmaya ve sosyal kapsayıcılıktan uzaklaşmayı hızlandırmaktadır (Manza, 2021).
4.Dramatik Bir Eğitsel
Eşitsizlik Olarak; Okul Terki
Okul terki, okuldan yani eğitimden erken ayrılmayı içeriyor. Okul terki,
“zorunlu/örgün
ortaöğretim çağında olmasına karşın, örgün bir ortaöğretim kurumuna devam
etmeyen ve zorunlu eğitim yaşını doldurmasına karşın genel ya da mesleki lise
öğrenimini tamamlamamış olan” bireylerin durumunu belirtir. Okul terk oranı bir eğitim kademesinden belli bir yılda okulu
terk eden öğrencilerin toplam öğrenci sayısına oranıdır (Ermisch and Francesconi, 2001).
Yasal olarak zorunlu
eğitimde görülen açık lise öğrencileri
de çağ nüfusu içinde
olduklarından eğitimi terk etmeleri nedeniyle okulu terk etmiş sayılırken, 3308
Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında çıraklık eğitimine
kayıtlı öğrenciler okul terki içinde görülmüyor (Resmi
Gazete, 1986).
Bireylerin eğitim ve okul sürecini, bırakmasının temelinde
sosyolojik ve ekonomik sorunlar
yer alıyor. Sosyal ve ekonomik krizlerden dolayı okulu terk etme durumunda kalan bireylerin yaş çağındaki bireyler okula giderken küçük yaşta çalışmak
zorunda kalmaları da dramatik
bir eğitim eşitsizliğidir. Çünkü; eğitime erişimin bireyin kendi iradesi ya da
kendisi dışında faktörler nedeniyle sağlanamadığı ya da sağlandıktan sonra
kesildiği durumlar anlamına gelen okul terkleri öncelde sosyo-ekonomik imkansızlıklardan
kaynaklanıyor.
Türkiye ölçeğinde eğitim çağındaki nüfusun tamamının
okullaşmasını açıklayan %100 okullaşma oranının sağlanması okulu terkler
olduğu sürece gerçekleşemeyeceğinden, her
okulu terk eden birey okullaşma hedefine varılmasında ulusal eğitimin başarısızlık hanesine yazılacak
somut göstergedir.
5.Okul
Terkine Neden Olan Değişkenler
Eğitimde okul terkine neden olan faktörlerin şu temel
değişkenlerden kaynaklandığı gözlenmektedir:
· Ailelerin Düşük sosyoekonomik düzeyleri
· Aillerin göçmenlik durumları,
· Göçmenlik arka planı olan ailelerin yoksulluk çekmeleri,
· Dil engeli,
· Değişik nitelikli ayrımcılıklar,
· Toplumsal cinsiyet,
· Hanehalkı büyüklüğü,
· Engellilik,
· Mevsimlik işçilik,
· Tarım işçiliği,
· Coğrafi ve kırsal/kentsel bölgeler arasındaki
farklılıklar çocuğun eğitime katılımını etkilemektedir (OECD (2020).
Bu
değişkenler dikkatle incelendiğinde; ağırlığın sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel
özelliklerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Anılan özellikler ise çocuk
bireylerin eğitime ve öğretime
erişim eşitsizliklerini artırarak onların okullarını tamamlamadan
terketmeleri sonucunu doğurmaktadır
(Karaağaçlı, 2021-2 ve Karaağaçlı, 2023).
Çünkü;
farklı sosyolojik ve ekonomik arka
planlardan gelen öğrencilerin aynı okullarda eğitim-öğretim süreçlerine katılma
olanakları yoktur. Okullar arasında somut
gözlenen bu eşitsizlik; okul-aile birliklerinin işleyişini de doğrudan
etkilemektedir. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük öğrencilerin eğitim-öğretim gördüğü
okullarda, veliler okul-aile birliklerini maddi olarak destekleyememektedir.
Okul-aile birlikleri MEB’in okulun ihtiyaçlarını karşılayamadığı durumlarda
katkı getirmekte, öğretim personeli dışındaki destek personelinin işe alımını
sağlamaktadır.
Türkiye
Ulusal eğitim coğrafyasında, kamu yani resmi okullarda eğitim görenlerin 7
milyon 802 bin 825'i erkek, 7 milyon 391 bin 749'u kız öğrencilerden
oluştuğu dikkate alınınca; eşitsizliği azaltmak amacıyla
yürütülen mevcut politikaların tümel öğrenci
eşitsizliğini gidermede daha
sosyal ve dayanışmacı eğitim
destek ve yetiştirme programlarına
ihtiyaç bulunuyor.
Özel okullarda 723 bin 749 erkek, 586 bin 856
kız öğrencinin eğitim görmesi de kastedilen
ve amaçlanan tümel eşitsizliğin
kamu eğitimine ağırlık
verilerek giderilmesini gerektiriyor (MEB, 2022).
6.Sonuçlar
Sosyal
Kapsayıcılıktan Uzaklık Okul Terkini Artıyor! Sorunsalını
gündeme alan bu çalışmada elde edilen veriler
ışığında varılan sonuçlar şunlardır;
1.
Sosyal
kapsayıcılıktan uzaklık eğitimde fırsat
ve imkan
eşitliğini zedelemeye devam
etmektedir.
2.
Sosyal
kapsayıcılık göremeyen bireyler
yalnızlaşmaktadır.
3.
Sosyal
kapsayıcılıktan uzak insanların daha fazla depresyona girdiği, psikolojik
engelleri olduğu, insanların başka
insanlara daha az güven duyduğu gözlenmektedir.
4.
Sosyal
kapsayıcılıktan uzak siyasal yapılardan beslenen, küresel güçler birey-devlet ilişkilerini
zayıflatmaktadır.
5.
Dünya’da ve
Türkiye’de eğitim ve öğretim
eşitliğini temel alan yasal yazınlar insan onurunu ve
eşitliğinin teoride güzellemesini
yapmakta, pratik yaşama ve
eğitim-öğretim süreçlerine katkı
getire-me-mek-tedir.
6. Genelde sosyal, ekonomik ve kültürel
eşitsizliği özelde ise eğitimde; öğrenci, öğretmen, kent-köy
okulu farklılığı ve okul
terki sorunlarını artırmaktadır.
7. Ortaöğretimde
okula devamsızlık ve sınıf tekrarı
konularına ait uygulamalar ulusal eğitimin nitel ve nicel eşitsizliklerini derinleştirmektedir.
8.
Dünya’da insanların
eşitliği adına en temel yasal metinlerden olan: “İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi” çocuk bireylerin eğitim
ve gelişimlerinden aileyi sorumlu
tutuyor.
9. Farklı sosyolojik
ve ekonomik arka planlardan gelen öğrencilerin aynı okullarda
eğitim-öğretim süreçlerine katılma olanakları eğitsel ve sosyal eşitsizliği
artırmaktadır.
10. Okulların sosyal
ve ekonomik yetersizlikleri okul-aile birliklerine olan
ihtiyaçları gündeme getirmektedir.
7.Öneriler
Çalışmada varılan sonuçlar ışığında aşağıda
sıralanan öneriler geliştirilmiştir:
1. Dünya’da ve Türkiye’de eğitim ve öğretim eşitliğini
temel alan yasal yazınlara
dayalı insan onurunu ve eşitliğini koruyacak
şekilde uygulamalara ve yeni özel düzenlemelere gidilmelidir.
2. İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi’nde çocuk bireylerin eğitim ve gelişimlerinden aileyi sorumlu
tutması ilkesinden hareketle ailelere
varolan uygulamalardan daha etkili ve işlevsel olan sosyal ve ekonomik destek programları açılmalıdır.
3. Ortaöğretimde
okula devamsızlık ve sınıf tekrarı
konularına ait farklı uygulamalardan
vazgeçilerek,
varolan Ortaöğretim Eğitim Öğretim Yönetmeliği işlevsel olarak
uygulanmalıdır.
4. Kamusal fırsatlarda eşitsizlik, sonuçlarda da
eşitsizliği getirdiğinden; kamu sosyal karakterini eşit üleşimden yana göstermelidir.
5. Kamunun
ancak küçülmesiyle verimin artacağı (!)
yüzeysel açıklamalı zayıf savı yerine
eğitimden sağlığa, adaletten gelir dağılımına, ekonomiden siyasete her alanda kamusal büyüme yollarına gidilmelidir.
6. Eğitsel
düzenlemeler kent-köy okulu
bütünlüğü içinde yapılmalıdır.
7. Sosyal, ekonomik ve kültürel eşitsiz
kaynakları olan kent-köy okulu farklılığını giderecek düzenlemeler yapılmalıdır.
8. Okulların sosyal ve ekonomik yetersizliklerinden dolayı
okul-aile birlikleri aracılığıyla yaptıkları
kamusal kaynaklardan karşılanmalıdır.
9.
Sosyal kapsayıcılık bağlamında dezavantajlı olan bireylerin ve grupların sağlık, eğitim, güvenlik,
ulaşım, barınma ve istihdam hizmetlerine erişimleri iyileştirilmelidir.
8.Vargı
ve Yargı
Yaşamda
ve eğitim-öğretim süreçlerinde sosyal eşitsizliği gidermede sosyal kapsayıcılık
önemli bir sosyo-tümel yaklaşım olduğundan; Türkiye coğrafyasında, sosyal kapsayıcılığın sağlanarak okulun
terklerinin engellenmesi için kamusal araçlar ve kaynaklar toplumda herkesi kucaklayacak biçimde uygulanmalıdır.
Sosyal kapsayıcılığın yaşamın ve eğitimin her alanına girmesi için kamusal olanaklar artırılmalı eş deyişle
sosyal devlet formasyonlu dayanışmacı ve
eşitlikçi politikalar uygulanmalıdır.
paralı eğitim anlayışlı her düzeydeki özel okullar ve paralı kurslar
yerine kamusal eğitimin her kademesine iyileştirmeler yapılmalıdır.
Kaynaklar
Bauman, Z. (2016). Sosyolojik Düşünmek.
Çev: Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Birleşmiş Milletler. (1948). İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi.
"Universal
Declaration Of Human Rights.
Birleşmiş Milletler. 10 Aralık 1948. Ss. 71-77.
Ermisch, J. and Francesconi, M. (2001). Family Matters: Impacts Of Family Background On
Educational Attainments. Economica. Vol.68; No:270. Pp.137-156. JSTOR. Journal Artıcle: John
Ermisch and Marco Francesconi. Published By: Wiley.
Karaağaçlı, M.
(2021-1). Eğitimin Sosyolojisi.
İkinci Yazım Birinci Basım. Ankara: Kitapçı
Basımevi Yayıncılık Dağıtım Tasarım San
Tic. Ltd. Şti. ISBN No:978-605-62357-9-5. Bandrol Seri Aralıkları: THG-PRH 637078-637207.
Karaağaçlı,
M. (2021-2). Ulusal Eğitimin Sloganlarda
Eşitci Butikte Eşitsiz Çürümüş Tahtaları. Ankara: Mektepli Gazete Tebeşir. Sayı:17. Eylül 2021. http:// www.mektepligazete.tebeşir.ss
25-27.
Karaağaçlı, M. (2023). Neo-Özneli Siyasa’nın
Derinleştirdiği Eşitsizlikler! Mektepli
Gazete Tebeşir. Sayı:30, Ağustos 2023. http://www.mektepligazete.com.
Ss.29-41.
Manza, J. (2020). Eşitsizlik. Çev: Çağrı Mutaf. Ed: Bryan
S. Turner. ss.288-293. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
MEB. (1973). Milli Eğitim Temel
Kanunu. Ankara: TBMM. Kanun No:
1739.
MEB. (2022). Milli
Eğitim İstatistikleri 2020-2021. Ankara:
www.meb.gov.tr.
OECD (2020). Education Policy Outlook: Turkey. Kasım 2020,
https://www.oecd.org/education/policy-outlook/country-profile-Turkey-2020.pdf
PISA (2021). OECD Skill Surveys. Aralık 2020, https://pisadataexplorer.oecd.org/
ide/idepisa/
Resmi Gazete. (1986). Mesleki
Eğitim Kanunu. Kanun Numarası : 3308, Kabul Tarihi:
5/6/1986. Yayımlandığı Resmî Gazete: Tarih : 19/6/1986, Sayı: 19139.
Tertip: 5, Cilt: 26.
TBMM. (1982) Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Ankara:
TBMM. 2709 Sayılı Kanun, 7.11.1982.
TİEK
(2016).Türkiye İnsan Hakları ve
Eşitlik Kurumu Kanunu. Kanun No:6701,
Resmi Gazete No: 29690.
__________
Erişim ve İletişim
Dr.
Öğr. Üyesi, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi, EBB Öğr. Üyesi.
e-posta
: mkara@gazi.edu.tr
ORCID : https://orcid.org/0000-0003-3488-1021
Web
(1): w3.gazi.edu.tr/~mkara
Web (2): https://avesis.gazi.edu.tr/mkara
Web (3): www.yurtspor.com
Web (4): www.mektepligazete.tebeşir
Web (5): www.mektepligazete.köşe
yazıları
Facebook (1): Kirizma
Facebook (2): Mustafa Karaağaçlı
X : M_Karaagacli_
İnstagram : mustafakaraagacli1