Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, cilt.4, sa.2, ss.285-308, 2020 (Hakemli Dergi)
Tarihi olay ve olgular, zaman ve mekân içerisindeki başka olay ve olgularla bağlantılı
şekilde ortaya çıkar. Diyakronik tarih anlayışı, olay ve olgular arasındaki bu bağlantıyı,
zaman içerisindeki bir nedensellik zincirine indirgemiştir. Bu durum, doğası gereği
epistemolojik bir yapı olan tarih algısını mekân faktörünü göz ardı etmek suretiyle
manipüle etmektedir. Tarih yazımında, karşılaştırmalı tarih yönteminin kullanılmaya
başlaması, bu sorunu büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Ancak karşılaştırmalı tarih
yönteminin, tarih konularının öğretimi üzerinde henüz sistematik bir etkisi
görülmemiştir. Bu çalışmada karşılaştırmalı tarih ve senkronik tarih şeridi
çalışmalarından hareketle; tarih konularının öğretiminde kullanılabilecek bir senkronik
yaklaşım modeli ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, model kapsamında kullanılabilecek
senkronik tarih şeritleri de hazırlanmıştır. Avrupa’da ve Amerika Birleşik
Devletleri’nde çok eski örneklerine rastlansa da ülkemizde bu alanda çok az sayıda
çalışma vardır. Var olan çalışmalar da senkronik tarih şeritleri ile ilgili literatüre
herhangi bir yenilik katamamışlardır. Avrupa’da ve ABD’de hazırlanan senkronik tarih
şeritlerinde, mekân faktörünün Avrupa ve ABD lehine manipüle edildiği görülmektedir.
Bu durum Batı Uygarlığının, diğer uygarlıklara nazaran daha “büyük” ve daha
“önemli” görünecek şekilde temsil edilmesine sebep olmaktadır. Dolayısıyla senkronik
tarih şeritlerinde mekân faktörü için standart bir yöntemin bulunmaması objektif
çalışmaların üretimi konusunda sorun yaratmaktadır. Bu çalışmada, senkronik tarih
şeritleri ile ilgili bu sorunu çözen ve objektif zaman-mekânsal temsili mümkün kılan bir
yöntem geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Hazırlanan senkronik tarih şeridi, 1789-2018
yılları arasında Avrupa, Türkistan, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki tarihi süreci zamanmekânsal olarak haritalamaktadır. Hazırlanan çalışmanın alana getirdiği yenilikler şu
şekilde sıralanabilir: (1) Yakın Çağ’ın zaman-mekânsal tasviri; (2) mekânsal temsilde
manipülasyonu engelleyen ve temsilin objektifliğini arttıran ölçeklendirme tekniği; (3)
zaman-mekânsal verilerin, analiz birimlerini değiştirmeye imkân sağlayacak şekilde
mekânsal ölçek ve zamansal çözünürlük derecelerine göre katmanlı şekilde temsil
edilmesi. Bir başka deneysel çalışmayla da yöntemin ve şeritlerin kullanımının
öğrencilerin mekânsal ve senkronik düşünme becerilerini geliştirdiği görülmüştür