in: Öğretim İlke ve Yöntemleri , Haluk Ünsal, Editor, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, pp.411-451, 2021
Değerlendirme yapmanın amacı, öğrenme-öğretme süreci (yaşantılar) yoluyla kazanımların ne ölçüde gerçekleştiğini saptamak ve düzenlenen uygulamanın yeterli olup olmadığını, başarı derecesini tarafsız olarak ortaya koymaktır. Değerlendirme, genel anlamı ile eldeki bilgilere anlam verme, onları belli koşullarla karşılaştırma ve belli anlamlarda olup olmama bakımından yorumlama işlemidir (Özçelik, 2016). Değerlendirmede ölçme sonucu ulaşılan ölçüm, ölçümün karşılaştırılacağı ölçüt ve ölçme sonucu hakkında ölçüte dayalı karar alma vardır (Çepni ve ark. 2009). Bu bağlamda; ölçme; bir nesnenin ya da kavramın, belirli bir özelliğe sahip olup olmadığının, eğer sahipse sahip oluş derecesini gözlemleme, ölçüm; Ölçme sonuçlarının bazı sembollerle özellikle de sayısal olarak ifade edilmesi, ölçüt; değerlendirme aşamasına dayanak oluşturan sınır ya da kriter, karar; ölçme sonuçları bir ölçütle karşılaştırıldıktan sonra bir sonuca, yargıya varmadır. Değerlendirme kıyaslama esasına (ölçüte) göre değerlendirme de norma dayalı (bağıl) değerlendirme ve mutlak değerlendirme olarak ikiye ayrılır. Norma dayalı (bağıl) değerlendirme; öğrencileri birbiri ile kıyaslama ve seçme işlemi yapılırken kullanılır. Mutlak değerlendirme; öğrencilerin birbirlerine göre ne durumda oldukları değil, öğrencinin uygulanan programının istendik özelliklerine, kazanımlarına ulaşıp ulaşmadığını belirler. Değerlendirme kullanım amacına göre programa girişte öğrenciyi tanıma-yerleştirme (programın başında), biçimlendirici (program sürecinde öğrenciyi izleme) ve toplam (programın sonunda öğrenci düzeyini belirleme) olarak üçe ayrılmaktadır. Tanılayıcı değerlendirme; öğrencilerin programa başlamadan kurs, ders ya da ünitenin ön koşul niteliğindeki giriş davranışlarına sahip olma seviyelerini (hazırbulunuşluk) ve geliştirilmesi düşünülen davranışlardan, öğrencilerce önceden kazanılanlar olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmedir. Toplam değerlendirme; program sonunda öğrencilerin kazanımlarını ve becerilerini ölçmek, not vermek ve programın yetiştirme gücünü belgelendirmek amacıyla yapılan en geleneksel değerlendirme türüdür. Biçimlendirici değerlendirme; öğrenciler bir programa girdikten sonra süreç içinde öğrenme eksikliklerini ve güçlüklerini belirlemek, yetersizlikleri ve hataları ortaya çıkarmak için gerçekleştirilen değerlendirme yaklaşımıdır. Eğitimde ölçme araçlarında aranan nitelikler genel olarak; geçerlik, güvenirlik ve kullanışlılıktır. Güvenirlik; ölçme aracının ölçmek istediği özelliği hatasız olarak ölçebilme derecesi, geçerlik; bir ölçme amaçlanan özelliği, başka herhangi bir özellikle karıştırmadan, doğru ölçebilme derecesi, kullanışlık; ölçme aracının hazırlama, çoğaltma, uygulama, puanlama ve yorumlamasının kolay, zaman, emek ve maliyet bakımından ekonomik olması demektir. Değerlendirmede geleneksel ölçme araçları çoğunlukla öğrenme çıktılarının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Geleneksel yaklaşıma dayalı ölçme araçları; yazılı sınavlar, kısa cevaplı sınavlar, doğru-yanlış testleri, çoktan seçmeli testler, eşleştirme soruları ve sözlü yoklamalar olarak sıralanabilir. Geleneksel yaklaşımda değerlendirme öğrenme ürününe yönelik yapılırken, yapılandırmacı yaklaşım ile öğrenme süreci boyunca öğrenci değişim ve gelişimini ortaya çıkarmaya dönük değerlendirme yapılmaya başlanmıştır. Kaynaklarda tamamlayıcı veya alternatif değerlendirme yaklaşımları olarak da ele alınan öğrenciyi çok yönlü tanımaya dönük bu değerlendirme anlayışı öğrencilerin bilgi, beceri ve tutumlarını sergileyebilecekleri birden fazla yol sunulmaktadır. Öğrenciyi çok yönlü tanımaya dönük değerlendirmek için geliştirilen ölçme araçları; gözlem, görüşme, performansa dayalı değerlendirme, öğrenci ürün dosyası (portfolyo), araştırma kağıtları, araştırma projeleri, akran değerlendirme, öz değerlendirme, tutum ölçekleri olarak sıralanabilir. Sınıf içi değerlendirme öğretim programlarında belirtilen kazanımlara göre yapılmalı, bilişsel, duyuşsal, sosyal ve psikomotor özellikler bir bütün olarak ele alınmalıdır. Öğrenim öğrenme süresi sonunda öğrencilerin neleri bilmesi, anlaması ve /veya yapabilmesi gerektiği yönündeki beklentileri açıklayan ifadelerdir. Başka bir ifade ile öğrenme çıktıları öğrenme öğretme süreci ile öğrencinin sahip olacağı yeni davranışlarının neler olacağını ortaya koyar. Bloom taksonomisine uygun, gözlenebilir ve ölçülebilir nitelikte yazılması gereken öğrenme çıktıları değerlendirmeye kaynaklık eder, kriter oluşturur.