Akademik Veri Yönetim Sistemi
Turcologica 121 - Turkish Linguistics Accross Boundires: The Adana Meeting, Sofu Hatice,Can Cem,Abik Ayşehan Deniz,Özezen Yüceol Muna,Kilimci Abdurrahman, Editör, Harrassowitz Verlag, Göttingen, ss.211-220, 2020
Soyutlanmış Sesletimde Yumuşak G Sorunsalına
Görsel Bir Bakış
Ölçünlü Türkiye Türkçesinde yumuşak g'nin söyleyişte ayrı bir sesbirim
olarak üretilmesinden çok, ünlü uzaması ve ünlü kaymasına dönüştüğü yapılan
bilimsel çalışmalarda ileri sürülmektedir. Uluslararası Fonetik Kurumu, Ölçünlü
Türkiye Türkçesi ile ilgili ünsüzlerin sınıflandırılmasında yumuşak g'yi
ötümlü, artdamaksıl, sızmalı nitelikte ayrı bir sesbirim olarak
değerlendirmekte ve tek heceli sözcük içinde örneklendirmektedir (dağ).
Çalışmanın amacı Uluslararası Fonetik Kurumu’nun yumuşak g'nin bir yumuşak
damak sesbirimi olabileceği önerisini açık arka düz /a/ ünlüsünün yumuşak g,
artdamaksıl ötümlü ve ötümsüz patlamalı /k, g/’ye eklenilerek üretilen VCV yapılı
(ağa, aka, aga) soyut biçimbirimlerin ve yalnızca uzatılmış /a/ ünlüsünün (/a:/)
sesletimlerini "esnek nazofaringoskop" ve üç boyutlu frekans
çözümleme yöntemleriyle karşılaştırmalı olarak tartışmaktır. “ağa”, /aka/, /aga/
ve /a:/ şeklinde oluşturulan soyut dizgeler 22’şer sağlıklı erkek ve kadın
gönüllüye gürültüden yalıtılmış akustik ortamda okutulmuş ve kayıt biçimi
olarak 16 bit nicemleme ve 44100 Hz örnekleme ile herhangi bir sıkıştırma
içermeyen bir biçim olan Waveform Audio File Format (Wav) dosyalarına
kaydedilmiştir. İlgili ses dosyalarının 3BKAP programı
ile üç boyutlu genlik/frekans/zaman çözümlemeleri yapılmış ve üç boyutlu olarak
yumuşak g içeren ve içermeyen soyut birimlerin görsel izleri
karşılaştırılmıştır. Ayrıca aynı dizgelerin sesletimi sırasında yumuşak damak
ve dilin devinim biçimi iki erkek denek üzerinde “fleksible endoskop”
kullanılarak kısa film ve resim boyutuyla da incelenmiştir. Sesletilen “ağa”
ile /aga/ ve /aka/ arasında görsel fark üç boyutlu görsellerle
karşılaştırılmıştır. “ağa” da temel frekans sesletim boyunca devam ederken <aga>
ve <aka> da /g/ ve /k/ fonemleri süresince arada farklar olmakla birlikte
tam olarak kesintiye uğramaktadır; bu kesintiler her üç formantta da açıkça
görülmektedir. Bu bulgu yumuşak ğ’nin /’a’/ (/ɑ(α)-ʌ/)
fonemi
ile üretilirken bir ses uzaması olduğu görüşünü desteklemektedir. Yine “ağa” ve
/a’:/ ile üç boyutlu çözümleme yöntemiyle karşılaştırıldığında, yumuşak g’nin
yitirilmesine bağlı olarak soyut biçimin sonsesinde uzun olarak okunan /’a’/
formant bileşkesinin /‘a’:/ sesletimi ile örtüştüğü bulunmuştur. Sadece iki
denekten elde edilen “fleksible endospi” ile kaydedilen videolar “ağa” ile /aka/
ve /aga/ arasındaki farkı çok açık bir şekilde ortaya koymakla birlikte, “ağa”
ve /a:/ arasında çok önemli bir görsel ayrıklık gözlemlenememiştir.
Anahtar
Sözcükler: Yumuşak g, üç boyutlu ses analizi, esnek nazofaringoskop
Abstract
In Standard Turkey Turkish, soft g’s conversion to vowel lengthening or vowel
shift rather than its production as a separate phoneme has been put forward in
scientific studies. Regarding the classification of the consonants in Standard
Turkey Turkish, soft g is categorized as a separate voiced, post velar fricative
and exemplified in a monosyllabic word as “dağ”. This study discusses the
suggestion of International Phonetics Association in regards to soft g being a
velar fricative by comparing abstract morphemes of VCV structure (aka, aga, ağa) generated by adding voiceless and
voiced velar plosives /k, g/ to open back unrounded vowel /a/ and lengthened
<a:> with the help of three dimensional
frequency analysis and “flexible nasopharyngoscopy”
methods. The abstract sequences of <aka>, <aga>, <ağa> and <a:> were read aloud by 22 healthy
male and 22 female subjects in an acoustic soundproof environment and their
performances were recorded in Waveform Audio File Format (Wav) at a sample rate
of 44.1 kHz and 16 bit resolution per
sample. The related sound files were analyzed according to three dimensional amplitude - frequency - time with the aid of a software called 3BKAP and the visual traces of the associated
morphemes were compared. Moreover, the movements of the tongue and soft palate during articulation were viewed in short
film and photography by using “flexible endoscopy”
technique on two male subjects. It was seen that the fundamental frequency
continued during the phonation of “ağa”, which was interrupted by the articulation
of /k/ and /g/ phonemes in /aka/ and /aga/;
the mentioned interruptions were clearly seen in the other formants as well. This finding supports the
view that soft g is a type of vowel lengthening during its articulation with /’a’/
(/ɑ(α)-ʌ/) phoneme. When “ağa” is compared with /‘a’:/ with the help of three dimensional analysis method, it was seen
that the prolonged articulation of /’a’/ depending on the loss of soft g overlapped
with the lengthened /‘a’:/ articulation. Videos recorded with flexible endoscopy
revealed the slight articulatory difference between “ağa” and /aka – aga/ and a visual difference wasn’t found
between the articulatory patterns of “ağa” and /a:/.
Keywords:
Soft g, three
dimensional sound analysis, flexible endoscopy