Akademik Veri Yönetim Sistemi
ICCI-EPOK 2023, Aydın, Türkiye, 26 - 28 Ekim 2023, ss.626-630
Giriş
Akademik özgürlük, akademik topluluğun tüm üyelerinin akademik faaliyetlerini herhangi bir baskı olmaksızın yürütme özgürlüğünü ifade etmektedir (Seggie ve Gökbel, 2015). Bu tanımdan yola çıkılarak akademik topluluğun tüm üyelerinin akademik özgürlüğe sahip olması beklenmektedir. Bu nedenle akademik özgürlük, alanyazında çoğunlukla belirtildiği gibi öğretim elemanları için bir hak olduğu gibi, bu topluluğun bir parçası olan öğrenciler için de bir hak teşkil etmektedir. Öğretim elemanları açısından akademik özgürlük, onların akademik ilgisini çeken herhangi bir konuyu araştırma; araştırmalarının bulgularını öğrencilerine, meslektaşlarına ve diğer insanlara sunma; araştırmadaki verileri ve sonuçları herhangi bir kontrol veya sansür olmaksızın yayınlama ve profesyonel olarak uygun buldukları şekilde öğretme özgürlüğünü ifade etmektedir (Encyclopaedia of Britannica, 2020; AAUP, 2023a). Öğrenciler açısından akademik özgürlüğün temel unsurunu ise öğrencilerin kendilerine hitap eden herhangi bir konuyu çalışabilmesi ve görüşlerini ifade edebilmesi oluşturmaktadır (Britannica Ansiklopedisi, 2020). Dolayısıyla, evrensel bir hak olarak akademik özgürlük; eğitim, öğretim ve araştırmanın niteliği açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir (European Parliament, 2023). Bununla birlikte Türkiye’de özellikle son 10 yılda akademik özgürlüğe yönelik önemli bir düşüş gözlenmiştir (Academic Freedom Index, 2023). Türkiye’deki bu düşüşün de bir yansıması olarak öğretim elemanları ya da öğrencilerin akademik özgürlüklerinin neler olduğu konusunda detaylı bilgiye sahip olmayabileceği ya da akademik özgürlüklerinin kısıtlandığının farkına varmayabileceği düşünülmektedir. Bu durumda öğretim elemanları ve öğrencilerin akademik özgürlük algıları büyük rol oynamaktadır. Bu nedenle, bu araştırmada Türkiye'deki bir devlet üniversitesinin eğitim fakültesindeki öğretim elemanları ve öğrencilerin akademik özgürlüğü nasıl algıladıklarını ortaya çıkarmak amaçlanmaktadır. Bu kapsamda ilgili araştırmada akademik özgürlüğe ilişkin olarak 1) Öğretim elemanlarının görüşleri ve deneyimleri nelerdir? 2) Öğrencilerin görüşleri ve deneyimleri nelerdir? sorularına yanıt aranmaktadır.
Yöntem
Nitel yaklaşımın benimsendiği bu çalışma, olgubilim deseniyle tasarlanmıştır. Araştırmanın evrenini Türkiye'de bir devlet üniversitesinin eğitim fakültesindeki öğrenciler ve öğretim elemanları oluşturmaktadır. Çalışmada evrene ulaşılması mümkün olmadığından örnekleme yöntemlerinden kolay örnekleme tercih edilmiş ve araştırmacıların görev yaptığı üniversitedeki öğretim elemanları ve öğrencilerin çalışmaya dâhil edilmiştir. Katılımcılardan öğretim elemanları için ders verme, öğrenciler için 3. ya da 4. sınıf öğrencisi olma hususlarına dikkat edilmiştir. Bu doğrultuda araştırmaya gönüllülük esasına dayalı olarak 10 öğretim elemanı ve
627
42 öğrenci katılmıştır. Veri toplama aracı olarak öğrenciler ve öğretim elemanları için farklı görüş formları hazırlanmıştır. Araştırmacılar tarafından hazırlanan görüş formları ilk olarak uzman görüşüne sunulmuş, gerekli görülen değişiklikler tamamlandıktan sonra pilot uygulama yapılarak formlara son hâli verilmiştir. Araştırmadan elde edilen veriler içerik analizi ile analiz edilmiştir. Görüşme kayıtlarının tamamı araştırmacılarca okunmuş ve bir başlangıç kod listesi oluşturulmuştur. Daha sonra kod listesiyle veriler analiz edilmiş ve bu kodlardan temalara ulaşılmıştır.
Sonuçlar
Araştırmanın sonuçlarına göre öğretim elemanları ve öğrencilerin görüşleri araştırma ve yayın, öğretim ve konuşma temaları altında toplanmıştır. Öğretim elemanlarının araştırma ve yayın özgürlüğüne yönelik görüşlerinde siyasi bir etki olmadan konuların özgürce araştırılabilmesi, istenilen derginin seçilebilmesi, istenilen kişi ve kuruluşlarla çalışılabilmesi, araştırmalarda önyargılı olunmaması gibi hususlara odaklanıldığı görülmüştür. Öğretime yönelik görüşler ise öğretim elemanlarının ders seçimi ve ders içeriği her zaman özgür hissetmediklerini, öğretim yöntemleri ve değerlendirme yöntemleri konusunda ise kendilerini özgür hissettiklerini göstermiştir. Bu hususta öğretim elemanları ders dağılımlarının adil olması, bir dersi bir öğretim elemanının sahiplenmemesi şeklinde önerilerde bulunmuştur. Konuşma özgürlüğü bağlamında öğretim elemanlarının yarısı kendini özgür hissederken diğer yarısı ise kısmen özgür hissettiklerini belirtmiş ve öğretim elemanlarının öğretmen adaylarına düşünme özgürlüğü konusunda model olmaları gerektiğini vurgulamıştır. Öğrenciler ise akademik özgürlüğün ne olduğuna ilişkin görüşlerinde kendilerini açıkça ifade edebilme, istediği konuda araştırma yapabilme, öğrenme ortamının demokratik olması ve ders seçmede özgür olma hususlarına yer vermiştir. Öğrencilerin neredeyse tamamı akademik danışman seçme konusunda özgür olmadığını, bu konuda seçenek sunulması gerektiğini belirtmiştir. Yine öğrencilerin büyük çoğunluğu kurum içinde konuşma özgürlüğüne sahip olduklarını belirtirken kurum dışı konuşma özgürlüğüyle ilgili bir kısmı kısmen özgür olduğunu belirtmiş, yaklaşık yarısı ise din ve siyaset dışında özgür hissettiklerini ifade etmiştir. Öğretim elemanları siyasi baskı, kadroda yaşanabilecek sıkıntılar, liyakatsiz yöneticiler ve dışlanma hususlarını; öğrenciler ise seçmeli derslerde özgür olmama, siyasi baskı, liyakatsiz akademisyen ve yöneticiler, öğrenci görüşlerine saygı duymama ve kendini otorite görme hususlarını akademik özgürlüğe tehdit unsuru olarak ifade etmiş ve bunların ortadan kaldırılması yönünde öneride bulunmuşlardır. Ayrıca özellikle öğrenci katılımcıların birçoğu bu konu üzerine daha önce düşünmediklerini belirterek konuya yönelik çalışmaların daha fazla yapılması gerektiğini belirtmişlerdir.
Anahtar Sözcükler: akademik özgürlük, akademik özgürlük algısı, öğrencilerin akademik özgürlüğü, öğretim elemanlarının akademik özgürlüğü, yükseköğretim