Akademik Veri Yönetim Sistemi
16. International Computer and Instructional Technologies Symposium, Eskişehir, Türkiye, 26 - 28 Ekim 2023, ss.1-2
Günümüzde eğitim alanında karşımıza çıkan yapay zeka (YZ) uygulamaları önemli
dönüşümlere işaret etmektedir. Yapay zeka, geçmişi ilk bilgisayarlara kadar uzanan bir
teknolojidir. Yapay zekanın eğitimde kullanımında özellikle sohbet robotları gibi özgün
uygulamalar öne çıkmaktadır. Sohbet robotları için “konuşma aracıları”, “konuşma
eğitmenleri” veya kısaca “bot” adları kullanılmaktadır (Pérez ve diğerleri, 2020). Sohbet
robotları, iletişim süreçlerini metin veya ses yoluyla taklit etmeyi amaçlayan ve kullanıcıların
sorularına insan benzeri doğru cevaplar verme yeteneğiyle karakterize edilen yapay zeka
programlarının bir türünü oluşturur. Bu robotlar, kullanıcılarla etkileşimde bulunurken
genellikle bir veri tabanındaki anahtar kelimeleri ve yapıları kullanarak iletişimi taklit ederler
(Nilsson, 2018). Sohbet robotları, aynı zamanda doğal dil işleme (NLP) uygulamalarının bir
uzantısı olarak kabul edilir. Bu, insanlarla iletişim kurma yetenekleri üzerine odaklanan bir
alanı ifade etmektedir. Günümüzde yapay zeka destekli sohbet robotları, üretken yapay zeka
olarak bilinen dil modelleri sayesinde dünya çapında yaygın olarak kullanılmakta ve
popülaritesi hızla artmaktadır. Yapay zeka teknolojileri geliştikçe, yapay zeka destekli sohbet
robotları pazarlama, müşteri hizmetleri, teknik destek ve eğitim gibi çeşitli ihtiyaç ve amaçlar
için kullanılmaktadır (Smutny & Schreiberova, 2020). Üretken yapay zeka teknolojileri olarak
kategorize edilen yapay zeka sohbet robotları öğretme ve öğrenme süreçlerini, yöntemlerini
alışılmadık bir şekilde etkileme potansiyeline sahip olduğundan eğitimcilerin yeni düşünme
yolları geliştirmelerini ve dönüşüme ayak uydurmalarını, teknolojinin potansiyel faydalarının
dikkatli ve temkinli bir şekilde kullanmaları gerektiği vurgulamaktadır (Bozkurt, 2023). Yapay
zeka sohbet robotları, öğrenme faaliyetlerini desteklemek için farklı özelliklere sahip bir
teknoloji aracı olarak eğitimdeki dönüşüme işaret etmektedir. Bu aracın eğitimde kullanımı
artan öğrenci katılımı, iş birliği ve erişim gibi çok sayıda potansiyele sahiptir. Ancak bu araç,
özellikle bilimsel dürüstlük ve akademik intihalle ilgili olarak bir dizi yeni sorun ve kaygıyı
beraberinde getirebileceğini de belirtmek önemlidir (Cotton ve diğerleri, 2023). Yapay zekâ
sohbet robotlarının eğitimde kullanımına ilişkin araştırmalarda dil ve insanlar ön planda yer
almaktadır. Yapay zeka sohbet robotları arasında ChatGPT diğer araçlara göre ön planda
gibi görünse de yüzlerce yapay zeka sohbet robotunun farklı özellikleri farklı
öğrenme/öğretme etkinliklerinde kullanılabilmektedir. Yapay zeka sohbet robotları
üniversiteler, K12 okulları ve diğer eğitim kuruluşları tarafından yoğun ilgi görmektedir. Bunun
sonucunda eğitimde yapay zeka sohbet robotlarının kullanımına yönelik araştırmalar hızla
artış göstermektedir. Uluslararası araştırmaların sistematik olarak incelenmesi, hangi
değişkenlere odaklanıldığını belirlemek, güçlü yönleri belirlemek ve bunları araştırmak için
yol gösterici bir araştırma alanıdır. Teknolojik gelişmeler ve teknolojinin eğitimde kullanımına
ilişkin araştırmaların sistematik analizi, alana/konuya genel bir bakış sunması açısından
gelecekteki çalışmalara ışık tutmaktadır (Hsu vd., 2013). Yeni teknolojilerin eğitimdeki
etkilerine ilişkin araştırmalar devam ederken güncel birçok teknolojinin sistematik analizlerine
yer verilmektedir. Artırılmış gerçeklik (Akçayır ve Akçayır, 2017), yapay zeka (Chen vd.,
2020), çevrimiçi ve uzaktan eğitimde yapay zeka (Dogan vd., 2023), Nesnelerin İnterneti
(IoT) (Kassab vd., 2020), sanal gerçeklik (Kavanagh ve diğerleri, 2017), blockchain
uygulamaları (Delgado-von-Eitzen ve diğerleri, 2021) bunların arasında yer almaktadır. Her
ne kadar araştırmacıların yapay zeka chatbotlarının eğitim ve diğer alanlarda kullanımına
olan ilgisi artıyor olsa da gelecekte yapılacak araştırmalara yönelik sistematik inceleme
çalışmaları yapılması ve yapay zeka chatbot teknolojileri ile değişimin yarattığı kafa
karışıklığının giderilmesi ve araştırma açığının giderilmesinin önemli olduğu
değerlendirilmektedir (Dwivedi ve diğerleri, 2023). Literatürde, çeşitli uluslararası veri
tabanlarında chatbotlar ve konuşma aracıları hakkında 53 makalenin sistematik bir literatür
taraması bulunmuştur (Okonkwo ve Ade-Ibijola, 2021). Özellikle yapay zeka sohbet
robotlarına ilişkin sınırlı sayıda sistematik literatür taraması bulunmaktadır. Bu bağlamda
mevcut çalışmanın amacı eğitim araştırma kategorisinde yer alan yapay zeka chatbotlarının
sistematik bir incelemesini yapmak ve araştırmayı metodolojik açıdan incelemektir.
Araştırmada eğitim kategorisinde yayınlanan SSCI indeksli makaleden oluşan bir örneklem
ile sistematik literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Seçilen çalışmalar kapsamında, bu aracın
öğrenci ve eğitimciler için avantaj ve dezavantajlarının yanı sıra kullanılan sohbet robotu türü,
yıl, anahtar kelime ve yöntem analiz edilmiştir. Tarama 12 Nisan 2023’ü kapsamaktadır. "
sohbet ve yapay zeka" aramasında 821 makaleye ulaşılmıştır. Eğitim disiplini ve SSCI
makaleleri dahil edilip, bildiriler hariç tutulduğunda 37 makale tam metnine ulaşılmıştır.
Araştırma yöntemindeki sınıflandırma Sözbilir ve diğerininin (2012) Makale Sınıflandırma
Formu'na dayanmaktadır. Öğeler arasındaki bağlantıların incelenmesine olanak sağlaması
nedeniyle bu araştırmanın amaçlarına uygun olarak içerik analizi tercih edilmiştir. Verilerin
kodlanması için Tech'in 8 adımı kullanılmıştır (Tesch, 2013). Verilerin analizinde
frekans/yüzde değerlerinden yararlanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, sırasıyla en sık
“sohbet robotu”, “eğitim”, “yapay zeka” anahtar kelimelerinin kullanıldığı; çalışmalardaki
yaygın olarak kullanılan araçların ChatGPT, Ellie ve diğer yapay zeka sohbet robotları olduğu
tespit edilmiştir. Yayınlar 2022 yılından itibaren artmaktadır. En çok tercih edilen yöntem yarı
deneysel araştırma; en sık kullanılan veri toplama aracının mülakat/görüşme olduğu
görülmüştür. Yaygın olarak frekans/yüzde analizi yapılmıştır. Yayınlarda en sık lisans
öğrencileri ile örnekleme yapılmıştır. En çok kullanılan örneklem büyüklüğünün ise “31-100”
aralığında olduğu görülmektedir. Eğitimde yapay zeka sohbet robotlarının avantajları
arasında öğrenmede motivasyon artışı, dil becerisi gelişimi en yaygın temalar olarak
belirlenmiştir. Dezavantajları ise sınırlı etkileşim ve geri bildirim ile yanıltıcı cevaplar, veri
koruma ve intihal problemleridir. Eğitimde yapay zekaya dayalı sohbet robotlarının öğrenci
performansını ve motivasyonunu artırma, eğitmen iş yükünü azaltma ve eğitim kaynaklarını
iyileştirme konusundaki avantajları, bu aracın öğrenme ile ilgili sorunları çözmek için
kullanılabilecek bir öğretim teknolojisi aracı olduğunu göstermektedir. Bu doğrultuda
araştırma sonuçları tematik ve yöntemsel bağlamda tartışılmış, öneriler sunulmuştur.