Akademik Veri Yönetim Sistemi
VII. ULUSLARARASI TÜRKLERİN DÜNYASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU, Prag, Çek Cumhuriyeti, 2 - 04 Haziran 2023, cilt.1, ss.1-15
Özet:
Dünya üzerinde şimdiye
kadar konu ile ilgili ulaşılabilinen bütün kaynakların taranmasına rağmen
Hunların tarih sahnesine ne zaman çıktıkları, bu adı ne zaman aldıkları, ilk
yurtlarının neresi olduğu, ilk başbuğlarının kim olduğu konuları
aydınlatılamamıştır. Çünkü Hunlar ile ilgili kaynaklar son derece yetersizdir.
Hunların
adına Hun-yu olarak Çin’de You hanedanının hüküm sürdüğü MÖ 2357-2258?
yılları arasında rastlamaktayız. Daha sonra adları, Chou hanedanı zamanında (MÖ
1121?- 221 Hsian-yun, Ch’in hanedanı zamanında (MÖ 248-207) ve Han
hanedanı (MÖ 206 - MS 220) zamanında Hsiung-nu olarak geçer. Bu durumda Hunların MÖ 24. yüzyıldan itibaren
tarihte yaşadığı açıktır. Zaman içerisinde devlet çok geniş coğrafyaya sahip
olmuştur. Zamanla bölünüp parçalara ayrılmıştır.
Hunların
tarihini iki dönemde incelemek gerekmektedir. Birinci dönem, Hun adının geçtiği
MÖ 25. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar olan zaman.
İkinci dönem ise Mete’nin Büyük Hun Devleti’ni kurduğu MÖ 220 yılı
sonrasıdır.
Birinci dönem
Hun tarihinden Çin kaynakları kısmen bahsetmektedir. Ayrıca bu dönemin en
önemli kaynakları kurganlardır.
İkinci
dönemde Asya Hun Devleti ile onlardan bölünen Ak Hun Devleti ve Avrupa
Hun Devleti konumuz içerisindedir.
Büyük Hun Devleti veya Asya Hun Devleti, MÖ 220’de Teoman tarafından kurulmuştur. Devletin başkenti Ötüken'dir. Bu
devlet MÖ 54’te ikiye bölünmüştür. Mete soyundan gelen Hunların Çin içerisinde
küçüklü büyüklü 16 devlet kurdukları bize ulaşan bilgiler arasındadır. Bunların
içerisinde önemli sayılan kısa ömürlü dört devlet dikkat çekmektedir. 1. I.Chao
(Ön Chao) Devleti (304-329), 2. II.Chao (Arka Chao ) Devleti (319-351), 3. Hsia
Devleti (407-431), 4. Kuzey Liang Devleti (397-439). Bu durumda 539’da Kuzey Liang Devleti’nin
yıkılması ile Asya Hun Devleti tarihi sona ermiştir. Bu dönemin en önemli kaynakları Çin
tarihleri, kurganlar, şehir kalıntılarıdır.
Batı Hun
Devleti veya Avrupa Hun Devleti, MÖ 54’te Büyük Hun Devleti’nin bölünmesi ile ortaya çıkmıştır. Avrupa Hun Devleti ise MS 252’de Hazar ve çevresinde ortaya çıkmış, 469’da dağılmıştır.
Başkenti Budin’dir. Avrupa Hun Devleti’nin ilişkilerde bulunduğu Doğu Roma
İmparatorluğu ve Batı Roma İmparatorluğu zamanında kaleme alınan eserler onlar
ile ilgili kaynaklardır. Ayrıca kurganlar ve arkeolojik buluntular onlar ile
ilgili önemli kaynaklardır.
Eftalitler
olarak da bilinen Ak Hun Devleti, MÖ 1. yüzyıldan itibaren Türkistan, Doğu İran, Afganistan
ve Hindistan’ın kuzeyinde görülür. 567 yılında Köktürk Devleti ve Sasanilerin
baskısıyla yıkılır. Bu devletten Çin, Sasani ve Bizans kaynakları bahseder. Ayrıca
arkeolojik kalıntılar önemli kaynaklar arasında yer almaktadır.
Biz
bildirimizde Hun Türkleri tarihine baştan sona göz atacağız. Onların tarih ve
kültürlerinin kaynaklarını tek tek incelemeye çalışacağız.
Anahtar
sözcükler: Türkler,
Hunlar, Hun Devletleri, Hun Devletleri tarihi, Hun Devletleri kültürü.
Abstract:
Despite the scanning of all the sources
available on the subject so far in the world, when the Huns entered the
historical scene, when they got this name, where their first homeland was, who
their first chief was, the issues have not been clarified. Because the
resources related to the Huns are extremely insufficient.
2357-2258 BC, when the You dynasty ruled in
China as Hun-yu in the name of the Huns? we meet between the years. Later on,
their names were used in the time of the Chou dynasty (1121 BC?- 221 Hsian-yun
is referred to as Hsiung-nu during the Ch'in dynasty (248-207 BC) and during
the Han dynasty (206 BC - 220 AD). In this case, the Huns had 24 BC. It is
clear that he lived in history from the century. Over time, the state has had a
very wide geography. Over time, it was divided into pieces.
It is necessary to study the history of the
Huns in two periods. The first period is 25 BC, when the name Hun is mentioned,
which is 3 of the century. The second period is after 220 BC, when Mete founded
the Great Hun State.
Chinese sources partially mention Hun history
in the first period. In addition, the most important resources of this period
are kurgans.
In the second period, the Asian Hun State and
the Ak Hun State, which was divided from them, and the European Hun State are
in our subject.
The Great Hun State or the Asian Hun State was
founded by Teoman in 220 BC. The capital of the state is Ötüken. This state was
divided into two in 54 BC. Among the information that has reached us is that
the Huns, who are descended from Mete, founded 16 states, small and large, in
China. Among these, four short-lived states that are considered important
attract attention: I .Chao (Pre-Chao) State (304-329), II.Chao (Back Chao )
State (319-351), Hsia State (407-431) and Northern Liang State (397-439). In
this case, the history of the Asian Hun State came to an end with the collapse
of the Northern Liang State in 539. The most important sources of this period
are Chinese histories, kurgans, city ruins.
The Western Hun State or the European Hun
State emerged with the split of the Great Hun State in 54 BC. The European Hun
State appeared in and around the Caspian Sea in 252 and was dissolved in 469.
Its capital calls as Budin. Works written during the time of the Eastern Roman
Empire and the Western Roman Empire, with which the European Hun State had relations,
are sources related to them. In addition, kurgans and archaeological finds are
important sources about them.
The Ak Hun State, also known as the Ephthalites, was founded in 1 BC since the century, it has been seen in Turkestan,
Eastern Iran, Afghanistan and the north of India. In 567, it was destroyed by
the Köktürk State and the pressure of the Sassanids. Chinese, Sassanid and
Byzantine sources mention this state. In addition, archaeological heritages are
among the important resources.
In our statement, we will take a look at the
history of the Hun Turks from beginning till the end. We will try to examine
the sources of their history and culture one by one.
Keywords: Turks, Huns, Hun States,
History of Hun States, culture of Hun States.