Kırgız Masallarında Elma ve Elma Ağacı Sembolü

Creative Commons License

Bayrak İşcanoğlu İ.

Çankırı Karatekin Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.2, sa.2, ss.295-306, 2022 (Hakemli Dergi)

Özet

İnsan yaşamının devamında insanın temel ihtiyaçlarından biri olan yiyecek ve içeceklere dünya halkları arasında sembolik olarak farklı anlamlar yüklendiği görülür. Örneğin zeytin ve zeytin ağacı dünya halkları arasında barışı, saflığı, bilgeliği temsil eden ortak sembollerden biridir. Elma da insanlar tarafından farklı sembolik anlamların yüklendiği sıklıkla karşılaşılan yiyeceklerdendir ve dünya üzerinde en yaygın meyvelerden biridir. Pek çok coğrafyada elma üreticiliği yapılmaktadır. Coğrafi olarak yaygınlığı ile birlikte farklı pek çok kültürün mitolojisinde ve anlatılarında da yaygın olarak elmanın ve elma ağacının taşıdığı farklı sembolik anlamlar ile karşılaşılır. Elma ile ilgili Tevrat kaynaklı ve yasaklı bir meyve olduğunu anlatan, Hz. Âdem ile Havva’nın cennetten kovulmasına sebep olan ve bu sebeple elmanın ve elma ağacının cennette olduğunu düşündüren dinî bir hikâye sebebiyle de elmanın diğer meyvelerden farklı olarak daha derin anlamlara sahip olduğu ve bu durumun elmanın pek çok kültürde kutsal olarak nitelendirilmesine yol açtığı da görülmektedir. Yunan mitolojisinde anlatılarda düğünde, güzellik yarışmasında ödül olarak altın elmanın verildiği görülür. Bu anlatılarda elmanın altın olması durumu onu diğer meyvelerden de farklı kılmaktadır. Elma mitolojik anlatılarla birlikte özellikle Türk kültüründe destanlarda, masallarda, halk hikâyelerinde de sıklıkla kullanılmakta ve farklı anlamlara sahip bir sembol olarak görülmektedir. Elma ağacının da diğer ağaç türleri arasında farklı görüldüğü özellikle Türk kültüründe kutsal bir ağaç olarak kabul edildiği mitolojik çalışmalarda belirtilmektedir. Bu çalışmada Kırgız masallarından “Karca Batır, Altın Kuş,Obozgerdin Kızı, Talkamış, Hanın Oğlu ve İki Erkek Kardeş” isimli masallarda geçen elmanın ve elma ağacının bir sembol olarak taşıdığı anlamlar üzerinde durulmuştur. Bu sembolik anlam özelliklerinin Anadolu sahasında oluşmuş çeşitli anlatılarda yer alan elmanın ve elma ağacının taşıdığı sembolik anlam özellikleriyle benzerlik ve farklılıkları incelenmiş, Anadolu sahasında oluşmuşu sembolik anlam özelliklerinin Kırgız masallarında ne ölçüde yer aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylece hem Anadolu sahası anlatılarında hem de Kırgız sözlü geleneğinin önemli bir ürünü olan masalların içerisindeki elma ve elma ağacı ile ilgili sembolik anlamlar, Türk insanının farklı coğrafyalarda da olsa bu semboller karşısındaki düşünüş ve algılayış ortaklıkları tespit edilmiş, elma ve elma ağacı ile ilgili tespit edilen sembolik anlamların Türk Dünyası masallarının farklı açılardan sınıflandırılmasında ve bu masalların motif çerçevesinin belirlenmesinde son derecede önemli olduğu üzerinde durulmuştur.