Akademik Veri Yönetim Sistemi
Diğer, ss.1-5, 2024
Zamanın
Ruhunda
Utangaç
ve Yandaş Prototipler
Dr.Öğr.Üyesi Mustafa KARAAĞAÇLI*
1.Öndeyi
“Zamanın Ruhunda Utangaç ve
Yandaş Prototipler!” konusuyla
ilgilenilen bu çalışmada; Türkiye’nin sosyolojik
yapısında yaygın yer bulan davranış kalıplarına kamu oyununun dikkatini
çekmektir. Çalışma, kaynaklarda sıralanan literatür verilerine ek olarak
yazarın postpozitivist görüşleriyle oluşturulmuştur.
Çalışma sistematiği; (1)Öndeyi, (2)Utangaç, Yandaş,
Arketip ve Prototip Betimlemeleri, (3)Arketip ve
Prototip Ontolojisinde Sınıfsallık, (4)Utangaç ve
Yandaş Prototip Haller, (5)Sonuçlar, (6)Öneriler, (7)Vargı ve Tartışma
alt başlıklarında kaleme alınmıştır.
2.Utangaç,
Yandaş, Arketip ve Prototip Betimlemeleri
Zamanın ruhunda utangaç ve yandaş
prototipler! konusunun betimlenmesine daha iyi
hizmet eder umuduyla,
aşağıda utangaç, yandaş,
arketip ve prototip özellikleri tanıtılmaktadır:
2.1.Utangaç
Utangaç, bir ortamda, toplulukta ve tanımadığı bir kimsenin yanında rahat
davranamayan, rahat konuşamayan yani sıkılgan olan bireydir.
Çünkü;
·
Utangaç birey,
çekingendir. Utangaç, onaylanmama, reddedilme
ve yargılanma endişeleri yaşar
· Utangaç insanların
kendisi hakkında olumsuz düşünmelerinden korkar.
· Utangaç, göz
iletişiminden kaçınır, Anadolu
İnsanın deyimiyle insan yüzüne
bakamaz, kaçınır ve olaylar-olgular
karşısında sessiz kalır.
2.2.
Yandaş
Yandaş,
birinden, bir görüşten ve bir gruptan yana olmadır. Yandaş, bir
düşünceye, bir isteğe, bir oya katılmadır.
Yandaş, bir eylemi destekleyerek, yanlı
ve taraflı davranmadır.
2.3.Arketip
Arketip; felsefi epistemoda
ilk ve asıl örnek anlamında olup, psikoloji bilgi
kolunda ise arketip “kolektif
bilinçaltını oluşturan öğeler”
anlamında
kullanılmaktadır.
Yapıtlara konu ve
örnek olan arketiplerin bireysel ve toplumsal etkilerinden somut olarak
gözlenneler şunlardır
· Kalıtsal eğilimler
doğrultusunda bireylerin hayatlarına girerler.
· Yaşam tarzlarıyla
rehberlik ederler.
· İlgilenilen
tematik bağlama göre ortak bir simge ve imge oluştururlar.
· Ortak bir bilinç sosyal bilinç oluştururlar.
· Duygusal öğeler
barındırırlar.
Arketipler
evrensel düşünce biçimleri olarak,
edebi, sanatsal ve filozofik yapıtlarda
yer bulurken, Moliere’nin Cimri Romanındaki işlenen karakter ilk cimri tipi olarak somutlanır. Çünkü; Moliere (Jean-Baptiste
Poquelin1622-1673) yapıtlarındaki
tiplemelerle dünya edebiyatında, Shakespeare'den sonra insan gerçekliğini en derinlemesine inceleme
ve betimleme formasyonuna
sahip yazardır (Moliere, 2023)
Psikolojik bakışta arketip açıklamasında Carl Gustav Jung, bilinçaltına ait bulgularında
Freud’dan ayrı veriler ortaya koyar.
Özetle Jung: “bilinç düzeyinde dışadönük
bir insan, bilinçaltı düzeyinde içedönük olabilir” derken, bu durumun tam tersinin de olabileceğini öne sürer (Jung, 2006: 25)
Jung “psikolojik karakter tipleri” olarak da şu sekiz karakteri
tanımlar:
“Dışadönük düşünen tip, içedönük düşünen tip, dışadönük duygusal tip,
içedönük duygusal tip, dışadönük duyusal tip, içedönük duyusal tip, dışadönük
sezgili tip, içedönük sezgili tip”
2.4.Prototip
Prototip, bir
kavram ya da süreci test etmek ya da çoğaltılmış ve öğrenilecek bir şey gibi
davranmaya yönelik inşa edilmiş, bir ürünün erken örneği, modeli ya da sürümüne
denir. Bir final ürün değil, ürünün o aşamada finale mümkün olan en yakın
halidir.
Prototip, bir ürünün veya
tasarımın hazırlık aşamalarında ortaya
konulan örnektir. Diğer üretimlerin de bu örneğe uygun olması beklendiğinden prototip değişmez yani bir örnektir.
3.Arketip ve Prototip
Ontolojisinde Sınıfsallık
Moliere’nin
arketiplerini burjuva ve aristokrat
sınıflardan seçtiği karakterlerle gezegende her şeyin
sınıfsallığına edebi bakış
katarken, Karl Marx ise mesai-ücret ilişkisinde sermayedar soyut emek işgücünden daha fazla
artı değer çıkarıyor görüşüyle, emeğin,
bir nesne olarak görüldüğünü, emeği, hakkın karşılığı olarak
değil, alınıp satılan bir meta
olarak değerlendiriyor.
Emek sahibi
yaşamak zorunlu ihtiyaçlarını
karşılamak için çalışırken,
sermayedar ise kar
marjını artırmak için çalışma hayatında çalışıyorum rolünü oynuyor. Oysa, emek yoğun
çalışmada işçinin salt kol, el ve zihin gücü varken, tüm üretim materyal, ortam, araç
ve fizik mekanları sermayedarın sahipliğinde ve kontrolunda gözüküyor (Marx, 2021).
Çünkü; Endüstri Devrimi
sonrasında küresel sermaye artı değere ve servete doymadı. Bu doymazlık
ile 21.asrın ilk çeyreğinin
bitimine yaklaşırken; sermaye ve kapitalist bakış; emek yoğun çalışandan daha çok
yararlanmak istiyor.
4.Utangaç ve
Yandaş Prototip Haller
Gezegenin her
köşesinde görülen yaygın utangaç ve yandaş prototiplerin tipik
hallerinden
seçilmiş olan bazıları aşağıda betimlenmektedir.
Yapılan betimlemede;
bu çalışmanın amaç, kapsam ve
sınırlılıkları içerisinde; ayrı ve özel disiplin
alanı ve bilim uzmanlığı gerektiren
ileri davranış analizlerine girişilmeden; ilgili alan yazın ve yazarın sosyal
gözlem sonuçları dikkate alınmıştır.
· Yönetsel bürokraside liyakat formasyonu yerine; “bizden olsun”
yaklaşımıyla hareket ederler.
· Her fırsatta kutsal manevi yaşamı
göstermeye ve atıf yapmaya değerler adına riyakarlık artıyor.
· Liyakatsızlık yaygındır.
· Toplumsal yapıda kültürel
erozyonların olmasını maneviyattan uzaklaşmaya bağlanır.
· Kutsal değerler adına riyakarlık
artıyor.
· Her olumsuzluk “dış güç (!)”
sendromuyla açıklanır.
· Bireysel ve toplumsal şiddet, manevi
nedenlere bağlanır.
· Devlet-Kurumlar-vatandaşlar arası
yabancılaşmalar artar.
· Kaynağı belirsiz paralılar
gösterişli yaşamlar sürülür.
·
Hükümete iktidar olanlar devlet sanılır.
·
Kavgaları mertlikten uzak ve
kalleşcedir. Yerde yatanı tekmeleme gibi,
yerde yatana soplarla üç-dört kişi saldırma gibi insan
onurunu ayaklar altına alan tavırlarda eş deyişle kahpecedir.
·
Benimsedikleri siyasal empozeli görüşten farklı ve aykırı bir görüş
ve siyasal tercihleri olan gruplarda ve fizik mekanlarda oy verdikleri
partiyi söyleyememe gibi özgüvensizlikleri vardır.
· Siyasal tercihlerindeki butik yanlışlılar karşısında “elim kırılsaydı da vermeseydim”(!) garip ama işlevsiz bir pişmanlıkları vardır.
· Ticari
zekalar artarken; ahlaki tutumlar ve
tavırlar azalır.
· Her
türden ahlaksızlık ve çarpık ilişkiler
feodal ahlak ve akılla savunulur.
· “Çalıyor ama çalışıyor(!)” gibi gezegende asla
kabul görmeyecek kamusal işleyiş masum
görülür.
·
1948
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde yer bulan “özel mülkiyet hakkına yakırı”
merkezi idarenin tasarrufu olur. Bu konuda en somut, dramatik,
çarpıcı toplumsal yara olan
konut kiralarının son 2
yılda %25 ile sınırlı tutulması açık-net ve haksız bir yaptırım olarak gözleniyor. Enflasyonun gerçekte
%200’lerde (https://enaggrup.org.2024), TÜİK’de bile
%70-80’lerde olduğu yüksek enflasyonist
süreçte anılan kira artışını gerçekten
uzaklığı görülür (https://tuik.gov.tr. 2004).
· Zaten
kira konusu tek taraflı yani sadece
kiracılardan oluşmadığı ev sahiplerinin de konunun diğer tarafı olduğu göz önüne alındığında; alına kararın ne kadar empati yoksunluğu içerdiği daha
somut olarak görülüp daha iyi anlaşılır.
· Kültürel
gecikmeleriyle “uyumsuzluk ve görgüsüzlükleri artar
(Karaağaçlı, 2024).
· Halkın normal ekmeğe ve simite ulaşmada
yaşadığı güçlüklerden empatisiz
olarak bir haberdirler.
· Gösterişli
yemek masalarının ve tabaklarınının
selfi düşkünlüğü artar.
· Antisosyal*
medyada olgu ve olayları manüpülasyonlarda üzerlerine yoktur.
· Eleştirel bakan her bulguyu ve görüşü “bilgi yanlışlığı(!)” diye anti-savunmayla itibarsızlaştırırlar. Bu
konuda geniş özel fizik-mekan, kadro, yapı ve organizasyonları için özel bütçe ve giderleri vardır.
5.Sonuçlar
Zamanın Ruhunda Utangaç ve Yandaş Prototipler! Tematiğinden
çıkarılabilecek sonuçlar arasında
şunlar manidar görümektedir:
1. Gezegende bağlamı
yeri, coğrafyası ne olursa olsun her
insanın z0r yaşadığı anlar vardır.
2. Zorluklar Türkiye Coğrafyasında geniş halkın yaşam maliyeti ile
somutlanırken, bir oligarşik yapı
ise yüksek gelirleriyle
farklı yaşamlar sürdürmektedir.
3. Farklı
yaşamlar sürmesi sonradan görmelerinden değil;
görgüsüzlüklerinden olacak ki, yaşam
halleri baştan ayağa Türkiye Coğrafyasının sosyolojisinin ve manevi iklimine aykırılıklar
barındırmaktadır.
4. Çalışmanın
tematiğindeki utangaç ve yandaşlıktan
masum olanı utangaçlık olurken,
Bir insanın sonradan görmesiyle hal ve gidişinin tutumlarında sırıtması abartılı
tavırlar göstermesi hoşgörüyle
karşılanabilirken; görgüsüzlükleri ise asla toleranslı ve müsahamalı görülemez.
6.Öneriler
Zamanın Ruhunda Utangaç ve
Yandaş Prototipler! Tematiğinden çıkarılan
sonuçlar ışığında geliştirilen
öneriler aşağıda sıralanmaktadır:
1. “Her güvensizliğin ilişki kanseri
olduğu” varsayımı da bu bulguyu destekler niteliktedir. Bu nedenle insan olma kimliği hiçbir sınıfa
ve gruba yancılığı ve yandaşlığı gerektirmemelidir.
2.
İnsan olmanın ontolojisi ve fikirsel
özgürlüğü her şeyin üzerinde olduğundan, düşünsel özgürlükler ve ifadede
yer bulmalıdır.
3.
Türkiye
coğrafysında her yurtaş işinde ve aşında
özgürce fikir ifadesinde bulunabilmelidir.
4.
Bireysel ve toplumsal kalkınmada rehber
olması gereken üniversiter yapılar
bilimsel özgürlükleri için yazmalı, çizmeli ve
resmet-melidir.
5.
UNESCO’nun
"fikirlerin sansür edilmeme özgürlüğü" ölçütü akademik özgürlük temelinde ı güncel tutulmalıdır.
6.
Yaşamda
ve eğitimde bilimsel yol ve yordamlar esas
alınmalı, partiyi devlet görme siyasi
şaşılığı yerine; bilimsel doğruların yandaşları olunmalıdır.
7.
Memlekette
iiş-görev-rol icralarında siyasal ve
kamusal bürokraside normal işler
ve yapılması gereken teknolojik girşimler
kahramanlık olarak görülmemeli,
bağlama uygunluk olarak yaşanmalı ve değerlendirilmelidir.
7.Yargı ve
Vargı
Zamanın ruhunda utangaçlık ve
yandaşlık prototipleri,
genelde kültürel gecikmenin
özelde ise bireysel tercihlerinin
yansımasıdır.
Nereden bakılırsa bakılsın, kimlik
temelli karakter ve mizaç
tümeli iyi ya da kötü olarak nitelenmez
çünkü, kimliktir. Kimliğini
yere, duruma, paraya, ranta,
makama satan ise ancak; var olan,
ontolojik kimliğinden çıkıp yancı
ve yandaş prototipe
dönmüş olarak nitelenir.
Türkiye coğrafyasında her yurttaşa gerekli olan sosyal,
hukuki, ve laiklik
temelinde yaşamın peşinde
olunmalı; “Atatürk ve arkadaşları tarafından
emperyal güçlere karşı muhteşem
30 Ağustos 1922 zaferiyle
filizlenen ve 29 Ekim 2024 günü tam bir asır ve bir
yılını idrak edeceğimiz Cumhuriyet’in kurucu felsefesinin ve
İlkelerinin yanında olunmalıdır.
_____________
*Anti-sosyal
medya: “Gezegende
her olgu, olay ve değişken zıttıyla bilinir” ilkesiyle birlikte; sosyallik ve sosyalleşmenin aynı iklimli,
fizik-mekanlı yüz-yüzelikleri
gerektirdiğinden dolayı; bu çalışmada ve yazarın diğer yapıtlarında da
bilinçli olarak kamuoyundaki sosyal medya kullanımının yerine; “anti-sosyal
medya” olarak kullanılmış ve
kullanılmaktadır.
Kaynaklar
Jung, C. Gustav. (2006). Analitik
Psikoloji. Çev. Ender Gürol. İstanbul: Payel Yayınları.
Karaağaçlı,
M. (2019). Eğitimin Sosyolojisi. İkinci Yazım Birinci Basım.
Ankara: Kitapçı Basımevi Yayıncılık Dağıtım Tasarım San Tic. Ltd. Şti. ISBN
No:978-605-62357-9-5. Bandrol Seri
Aralıkları: THG-PRH 637078-637207.
Karaağaçlı, M.
(2023-1) Her Durum ve Zaman
Değişkeninde Kamu Minimal ve İsteksiz Olamaz! Mektepli Gazete. http://www.mektepligazete.com. 28 Ağustos 2023.
Karaağaçlı, M. (2023-2).
Özgürlük, Bağımsızlık ve Cumhuriyet Yolculuğunda Evrensel Rol Model: Atatürk. Bakü: Azerbaycan Atatürk
Merkezi ve İksad İnstıtute Tarafından
Düzenlenen 19 Mayıs 2023 Doğumunun 142. Yılında Atatürk 3.
Uluslararası Sempozyumu. Sözlü bildiri
metni.
Karaağaçlı, M (2023-3).30 Ağustos
Zaferi’nin Evrensel ve Ulusal İmgeleri ve Simgeleri. Mektepli Gazete. 30.08.2023.
http://www.mektepligazete.com.
Marx, K. (2021). Kapital. Çev.
Nail Atılgan, Erkin Özalp ve Mehmet Selik. Yordam Kitap.
Mardin, Ş. (2017). Şerif Mardin Mahalle
Baskısı Kavramını Anlatıyor. Medyascope.
07 Eylül
Moliere,(2023). Cimri. Çev. Sabahattin
Eyüboğlu. ISBN: 9754588422.
UNESCO. (1997). Eğitim
ve Tartışma Özgürlüğü. Araştırma Yapma ve Sonuçlarını Yayma-Yayımlama
Özgürlüğü..www.unesco.org.
https://tuik.gov.tr. Temmuz, 2004. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). Resmi Web Sayfası.
https://enaggrup.org. Ağustos,2004. ENAG. Enflasyon
Araştırma Grubu.
Resmi Web Sayfası.
_____________
İletişim ve Erişim
*Dr. Öğr. Üyesi, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi, EBB
Öğr.Üyesi.
e-posta
: mkara@gazi.edu.tr
ORCID :
https://orcid.org/0000-0003-3488-1021
Web
(1): w3.gazi.edu.tr/~mkara
Web (2): https://avesis.gazi.edu.tr/mkara
Web (3): www.yurtspor.com
Web (4): www.mektepligazete.tebeşir
Web (5): www.mektepligazete.bülten
Facebook (1): Kirizma
Facebook (2): Mustafa Karaağaçlı
Twitter
: M_Karaagacli_
İnstagram : mustafakaraagacli1
Blog
:mustafakaragacli.blogspot.com