Akademik Veri Yönetim Sistemi
XI. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Adana, Türkiye, 11 - 14 Eylül 2014, ss.833-834
Yapılandırmacı yaklaĢıma göre öğrenme, bireyin yeni bilgiler ile eski bilgileri arasında iliĢki kurabilmesini gerektirir
(Çakıcı, 2008; Özmen, 2004). Fen eğitimi alanında yapılan pek çok çalıĢma, öğrencilerin zihinlerinde, bilimsel olarak doğru
kabul edilen kavramlarla tutarlı olmayan zihinsel modeller oluĢturduklarını ortaya koymaktadır (Emrahoğlu ve Öztürk, 2009;
Yürük ve Çakır, 2000). Fen eğitimi araĢtırmalarında yaygın olarak, öğrencilerin fen sınıflarına, bilim adamlarının sahip
olduklarından çok farklı kavramlarla geldikleri kabul edilmektedir. Alternatif kavramlar da denilen bu kavram yanılgıları,
yapılandırmacı öğrenme yaklaĢımı düĢünüldüğünde öğretimde ele alınması gereken bir durumdur (Hammer, 1996).
Öğrencilerin kavram yanılgılarının çeĢitli öğretim yöntemleriyle düzeltilebilmesi için, öncelikle öğrencilerin farklı konularda
sahip oldukları kavram yanılgılarının tespit edilmesi gerekmektedir. Öğrencilerin fen alanında sahip oldukları kavram
yanılgılarının belirlenmesinde sıklıkla kullanılan yollardan biri de kavram karikatürleridir (Keogh & Naylor, 1999). Kavram
karikatürleri, her yaĢtan öğrenen için eriĢilebilir ve çekici olan kısa metinler içerir. Bununla birlikte, bireylerin öğrendikleriyle
gündelik yaĢamları arasında bağlar kurmasına yardımcı olur. Kavram karikatürlerinde bilimsel olarak kabul edilen fikir ya da
fikirler, kavram yanılgılarıyla birlikte verilir. Bütün alternatifler birbirleriyle aynı statüde gösterildiğinden, öğrenenin bağlamdan
doğru olanı kestirmesi zordur (Keogh, Naylor & Wilson, 1998).
AraĢtırmanın amacı, kavram karikatürleri ve yarı yapılandırılmıĢ görüĢmeler yoluyla ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin
sıvıların kaldırma kuvveti konusunda hangi kavram yanılgılarına sahip olduklarını tespit etmektir. Öğrencilerde var olabilecek
kavram yanılgıları bilimsel temellere dayanmadığından, yeni bilgilerin zihinlerinde doğru bir Ģekilde yapılandırılması da zor
olacaktır. Bu durum öğrenmenin önünde bir engel teĢkil edebilmektedir. Bu sebeple öğrencilerin bu konuya ait kavram
yanılgılarının belirlenmesi, konuyla iliĢkili diğer öğrenmelerinin önündeki engelin kaldırması açısından önemli bir adım olarak
görülmektedir. Aynı zamanda, bu kavram yanılgılarının neler olduğunun bilinmesi, yanılgıların giderilmesinde öğretmenleri
farklı yöntem ve materyal kullanımına teĢvik edebileceği düĢünülmektedir.
AraĢtırmanın örneklemi, 2013-2014 eğitim-öğretim yılının bahar döneminde Ankara iline bağlı iki ortaokulda bulunan
toplam 50 8. sınıf öğrencisinden oluĢmaktadır. Öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarının belirlenmesinde sıvıların
kaldırma kuvveti konusuna yönelik hazırlanan kavram karikatürleri kullanılmıĢtır. Karikatürlerin hazırlanması aĢamasında
öncelikle sıvıların kaldırma kuvvetine ait literatürde sıklıkla karĢılaĢılan kavram yanılgıları belirlenmiĢtir. Ayrıca araĢtırmanın
fen ve teknoloji öğretmeni olan araĢtırmacılarının, konunun iĢlenmesi sırasında daha önceki yıllarda öğrencilerde fark ettikleri
kavram yanılgıları, karikatürlerin hazırlanması sırasında göz önünde bulundurulmuĢtur. Konuyla ilgili 9 adet kavram
karikatürü hazırlanmıĢtır. Her bir karikatür, doğru cevabı ifade eden bir karakter ve belirlenen kavram yanılgılarını ifade eden
diğer karakterlerden oluĢmaktadır. Farklı bağlamlarda hazırlanan karikatürlerde öğrencilerden, cisimler üzerine etkiyen
kaldırma kuvvetinin büyüklüğü ve cisimlerin yüzme-batmalarıyla ilgili tahminlerde bulunmaları istenmiĢtir. Buna yönelik, her
bir karikatürde öğrencilere, hangi karakterin verdiği cevaba katıldıkları sorulmuĢtur. Ayrıca, katılma nedenlerini konuĢma
balonlarında ayrılan boĢluklara yazmaları istenmiĢtir. Böylece öğrencilerin gerçekte o kavram yanılgılarına sahip olup
olmadığı anlaĢılmıĢ ve var olabilecek daha farklı kavram yanılgılarının açığa çıkması sağlanmıĢtır. Aynı zamanda, kavram
karikatürlerine verdikleri cevaplar doğrultusunda çok sayıda ve çeĢitli kavram yanılgılarına sahip olduğu belirlenen 15 öğrenci
ile yarı yapılandırılmıĢ görüĢmeler yapılmıĢtır. GörüĢmeler sırasında sorulan sonda sorular, öğrencilerde var olan kavram
yanılgılarının nedenlerini daha derinlemesine anlayabilme imkânı tanımıĢtır. GörüĢmeden elde edilen verilerin analizinde
betimsel analiz yöntemi kullanılmıĢtır. Öğrencilerin açık uçlu sorulara verdiği cevaplar kodlanarak konuyla ilgili sahip oldukları
kavram yanılgıları ve bunlara yönelik gerekçeleri belirlenmiĢtir. AraĢtırma sonucunda sıvıların kaldırma kuvveti konusuna ait
öğrencilerin genelinde var olan kavram yanılgıları; ―Hafif cisimler yüzer, ağır cisimler batar‖, ―Hafif cisimlere daha fazla
kaldırma kuvveti uygulanır‖, ―Kaldırma kuvveti arttıkça cisim sıvı yüzeyine doğru çıkar‖, ―Yüzen bir cisme etki eden kaldırma
kuvveti, cismin ağırlığından fazladır‖, ―Askıda kalan ve batana göre, yüzen bir cisme daha fazla kaldırma kuvveti uygulanır‖,
―Askıda kalan cisimlerde sıvı yüzeyine yakın olana daha fazla kaldırma kuvveti uygulanır‖, ―Kaptaki sıvının miktarı arttıkça
cisimlere uygulanan kaldırma kuvvetinin miktarı artar‖, ―Sıvının yoğunluğu arttıkça yüzen ve askıda kalan cisimlere
uygulanan kaldırma kuvveti artar‖, ―Bir cisim daha yoğun bir sıvıya konulduğunda, ağırlığından daha fazla sıvı taĢırır‖,
―Ağırlığı ya da hacmi ne olursa olsun, sıvı içindeki tüm cisimlere aynı kaldırma kuvveti uygulanır‖, ―Batan cisimlere kaldırma
kuvveti etki etmez‖, ―Kaldırma kuvvetinin büyüklüğü, kabın ya da cismin Ģekline bağlıdır‖, ―Sudan ağır cisimler batar‖,
―Kaptaki sıvı hacmi cisimlerin yüzme ve batmalarını belirler‖, ―Cisimlerin yüzme ve batmalarını yapıldığı madde belirler‖,
―Hacmi büyük ya da yüzey geniĢliği fazla olan cisimler yüzer küçük olanlar batar‖, ―Yüzen cisimler ağırlığından az, askıda
kalan cisimler ağırlığından fazla sıvı taĢırır‖ Ģeklindedir.
Sonuç olarak, öğrencilerde tespit edilen kavram yanılgılarının literatürde belirlenen kavram yanılgılarıyla benzerlik
gösterdiği görülmektedir (Oguz & Yurumezoglu, 2008; Özsevgeç & Çepni, 2006; Reid, Zhang & Chen, 2003; Ünal & CoĢtu,
2005; Yin, Tomita & Shavelson, 2008). Öğrencilerin kavram yanılgılarının belirlenmesinin yanında, bunların giderilmesine
yönelik çeĢitli öğretim etkinlikleri önerilebilir.