Akademik Veri Yönetim Sistemi
33. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Trabzon, Türkiye, 25 - 27 Ekim 2023, ss.1
Özel Eğitim Öğretmenlerinin Görev, Sorumluluk ve Mesleki Etik Davranışlarının Değerlendirilmesi
Özel eğitim; gelişim özellikleri, bireysel farklılıklar, eğitim yeterlilikleri bakımından akranlarına kıyasla anlamlı derecede farklılığa sahip bireylerin, eğitsel ve sosyal gereksinimlerinin karşılanması için geliştirilen eğitim programları ve özel olarak yetiştirilmiş personeller ile uygun ortamlarda sunulan eğitim hizmetidir . Özel olarak yetiştirilmiş personel ifadesinin işaret ettiği meslek grubu özel eğitim öğretmenleridir. Özel eğitim öğretmeni; görme, işitme ve zihin yetersizlikleri, öğrenme güçlükleri, duygusal veya davranışsal problemler ya da üstün yetenek gibi öğrenme süreçlerinde farklılık yaşayan öğrencilere eğitim vermek üzere üniversitelerin özel eğitim öğretmenliği programlarından başarı ile mezun olmuş kişilerdir. Ülkemizde özel gereksinimli öğrencilere hizmet sağlamak üzere özel eğitim okulları ve sınıflarında özel eğitim öğretmenlerine ek olarak sınıf öğretmenleri, branş öğretmenleri ve ücretli öğretmenler görev almaktadır. Özel eğitim öğretmenlerinin meslek yaşantıları sürecinde yerine getirmeleri beklenen başlıca sorumlulukları bulunmaktadır. Türkiye Yeterlikler Çerçevesi kapsamınca özel eğitim öğretmenlerinin sorumluluk alma ve bağımsız çalışabilme, öğrenme, iletişim ve sosyal yetkinliklere ek olarak alana özgü yeterlilikleri sağlaması beklenmektedir. Alana özgü yeterlikler bağlamında düşünüldüğünde özel eğitim öğretmeninin; çeşitli yetersizlik grupları ve sınıf düzeylerinde hizmet verebilecek şekilde geniş bir uzmanlık alanı bilgi birikimine sahip olması, diğer uzmanlar, aileler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği kurabilmesi gibi sorumlulukları yerine getirmesi beklenmektedir. Bu araştırmanın amacı; özel eğitim öğretmenlerinin yerine getirmesi beklenen sorumlulukları değerlendirmeleridir. Bu doğrultuda araştırmada özel eğitim öğretmenlerinin; kendilerini, meslektaşlarını ve özel eğitim öğretmenliği mezunu olmayıp özel gereksinimli öğrencilere eğitim hizmeti sunan diğer meslek gruplarını bir ölçek aracılığıyla değerlendirmeleri sağlanmıştır. Hazırlanan ölçek “Özel Eğitim Öğretmenleri için Etik İlkeler Kılavuzu”nda belirtilen özel eğitim öğretmeninin başlıca sorumlulukları dikkate alınarak hazırlanmıştır. 2020-2021, 2021-2022 eğitim-öğretim yıllarında 194 özel eğitim öğretmenine ulaşılmıştır. Uygulanan ölçek 31 maddeden oluşmaktadır. Özel eğitim öğretmenlerinin kendilerini değerlendirdikleri ölçek maddesiyle yapı geçerliği için SPSS programı kullanılarak açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır ölçeğin tek bir faktörlü yapıda 22 maddeden oluştuğu toplam varyansın %36,60’ını açıklamaktadır. Madde faktör yüklerine bakıldığında 0,50 ile 0,70 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Maddelerin iç geçerliği için yapılan madde toplam korelasyon analizleri incelendiğine 0,48 ile 0,67 arasında değiştiği sonucuna ulaşılmıştır. Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı incelendiğinde tek faktörlü yapının 0,92 düzeyinde güvenirliğe sahip olduğu görülmektedir. Özel eğitim öğretmenlerinin kendilerini değerlendirdiği formun tek faktörlü 22 maddelik yapıda geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Özel eğitim öğretmenlerinin ölçeği kullanarak özel eğitim öğretmeni olan meslektaşlarını ve özel eğitim öğretmenliği programından mezun olmayıp özel gereksinimli öğrencilere eğitim hizmeti sunan diğer meslek gruplarını değerlendirdiği veri setiyle kendilerinden toplanan tek faktörlü 22 maddelik yapının doğrulanma durumu AMOS programı kullanılarak doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi sonucu meslektaşlarını değerlendirdikleri veri setinde ve alan dışı hizmet verenleri değerlendirdikleri veri setinin 1. düzey 22 maddelik ölçme modellerinin doğrulandığı ve modelin uyum gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Toplanan verilerden elde edilen toplam puanlar incelendiğinde özel eğitim öğretmenlerinin, kendilerini ve meslektaşlarını değerlendirmede elde ettikleri puanların yüksek düzeyde olduğu ve alan dışı hizmet verenlenleri değerlendirirken elde edilen puanın orta düzeyde olduğu görülmektedir. Özel eğitim öğretmenlerinin kendilerini değerlendirme puanlarıyla meslektaşlarını değerlendirme puanları arasında pozitif yönde yüksek düzeye yakın anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Özel eğitim öğretmenlerinin kendilerini değerlendirme puanları ile alan dışı hizmet verenleri değerlendirme puanları arasında pozitif yönde düşük düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir.