Akademik Veri Yönetim Sistemi
19. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi, Antalya, Türkiye, 11 - 14 Kasım 2021, ss.23
OSMANLI-TÜRK SÜRELİ YAYINLARINDA SPORUN TEMSİLİ:
BAŞLANGIÇ VE GELİŞİM EVRELERİ
Dr. İbrahim Yıldıran
Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi – Türkiye
Bu çalışmada, Osmanlı-Türk süreli yayınlarında spora ilişkin yazıların başlangıç ve gelişim evrelerinin irdelenmesi amaçlanmaktadır.
Veriler, eski harfli Türkçe süreli yayınların taranmasıyla elde edilmiştir. Aydınlanma düşüncesinin ve Sanayi Devriminin teknik
imkânlarının 18.-19. yüzyıllarda biçimlendirdiği bir ürün olarak İngiliz toplumsal yapısında ortaya çıkan modern sporun aynı süreçte
giderek medyatikleştiği bilinmektedir. Dünyanın ilk spor süreli yayını The Sporting Magazin 1792’de İngiltere’de yayınlanmış, 1821’de
çıkan Sporting Life da Büyük Britanya’nın ilk günlük spor gazetesi olmuştu. Ancak, Erken Modern Avrupa’da 15. Yüzyılın ikinci
yarısında yaygınlaşmaya başlayan basımevlerinde 17. yüzyıl başlarında toplumla buluşan haber gazetelerinde herhangi bir spor
haberinin ilk ne zaman ve hangi konuda yayınlandığı halen merak konusu olmaya devam etmektedir. İngiltere’de ilk spor haberinin
1681’de True Protestant Mercury gazetesinde yayımlanan boks müsabakası hakkındaki bir not olduğu düşünülmektedir.
Koleksiyonların eksik parçalarına ulaşıldıkça yeni “ilk”lere ulaşma ihtimali de artmaktadır. Türkçe literatürde genel kabul gören görüş,
1891’de Servet-i Fünun dergisinde yayınlanan Ali Ferruh Bey’in “Eskrim” başlıklı makalesinin basında çıkan ilk spor yazısı olduğudur.
Benzer biçimde, 30 Mart 1895 tarihli Asır gazetesinin İngiltere’deki bisiklet ve at yarışlarından bahseden “Yeni Bir Müsabaka” başlıklı
yazısı da günlük gazetelere yansıyan ilk spor haberi olarak değerlendirilmektedir. Yakın tarihli bir çalışmada da, Edirne’de çıkan
Ceride gazetesinin 15 Mart 1891 tarihli 51. sayısındaki “Eskrim Hakkında Birkaç Söz” başlıklı yazı, yeni bilgiler ortaya çıkıncaya
kadar, ihtiyatlı bir şekilde “ilk” ilan edilmiştir. Ülkemizde yayınlanan ilk Türkçe süreli yayın, matbaanın 1727’deki kuruluşundan
yaklaşık yüz yıl sonra, 1831’de yayın hayatına atılabilen Takvim-i Vekayi adlı gazetedir. Dolayısıyla, halen spor ve basın tarihi
çalışmalarının öznesi olmayı sürdüren, sporun süreli yayınlarda en erken ne zaman yer bulduğu sorusunun cevabı, Tanzimat’tan
önce yayınlanan Takvim-i Vekayi gazetesi başlangıç alınarak aranmalıdır. Nitekim Gazetenin 4 Aralık 1831 tarihli 5. sayısında, Sultan
II. Mahmud’un Okmeydanı’ndaki okçuluk faaliyetleri, Müderris ve Cerrah menzillerinde kırdığı rekorlar, önceki rekortmenler ve rekor
mesafeleri haberleştirilmiştir. Osmanlı-Türk matbuatının ilk gazetesi olması nedeniyle, “Umûr-u Dâhiliye” başlığı altında verilen
geleneksel okçuluk haberi, Türkiye’de basılmış süreli yayınlarda çıkan ilk spor haberi olarak görülmelidir. 1839’da Tanzimat’ın
ilanından I. ve II. Meşrutiyet dönemlerine uzanan süreçte Batı tarzı sporları anlatan haber ve yazılar giderek artmış; halk, Ceride-i
Havadis, Ruzname-i Ceride-i Havadis, Mümeyyiz, Tercüman-ı Hakikat, Mecmua-i Ebuzziya, Hazine-i Evrak, Mirat-ı Âlem, Envar-ı
Zekâ, Sıhhat, Teavün-i Aklam vb. gibi 19. yüzyıl gazete ve dergilerinde, satranç, gladyatör döğüşleri, kayık yarışları, çocuk beden
eğitimi, sörf, yüzme, dalgıçlık, raks, kayak ve jimnastik gibi aktiviteler hakkında bilgilendirilmişti. Henüz 1863’te, ilk popüler bilim
dergisi Mecmua-i Fünun okurları antik olimpiyat oyunlarıyla bağlantılı bir takvimin varlığından haberdar olmuşlardı. 19. yüzyılın
sonlarından itibaren de modern spor ve olimpiyatlara ilişkin haber ve makaleleri yayınlayan süreli yayın yelpazesi genişlemiş ve
nihayet II. Meşrutiyetin ilanıyla başlayan basın özgürlüğü doğrudan spor konulu süreli yayınların ortaya çıkışına yol açmıştı. 1910’da
yayın hayatına atılan branş dergisi Futbol’u, Selim Sırrı Bey’in 1911’de çıkardığı pedagojik Terbiye ve Oyun’u, onu da çok sporlu ilk
spor dergileri İdman (1913), Spor Alemi (1919) ve diğerleri izlemiş; tüm bunların bir sonucu olarak da azımsanamayacak bir spor
dergiciliği ve spor muhabirliği kültürü Cumhuriyete aktarılmıştır.