Sosyal Bilgiler Öğretmen Eğitiminde Finansal Okuryazarlık Ve Öğretimi: Bir Model Önerisi


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Ana Bilim Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Hayati Adalar

Danışman: Bahri Ata

Özet:

Bu araştırmada, Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının finansal okuryazarlıklarının geliştirilmesine yönelik bir model önerisinin ortaya konması amacıyla, ekonomi dersine entegre edilerek yürütülen finansal okuryazarlık eğitim ve uygulamalarının öğretmen adaylarının finansal okuryazarlıkları, akademik başarıları, finansal tutum ve davranışları ve ekonomi dersine yönelik tutumları üzerindeki etkisi incelenmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlar çerçevesinde bir model önerisi sunulmuştur. Araştırmada, zengin bir veri çeşitliliği elde etmek amacıyla nicel ve nitel araştırma modellerinin birlikte kullanıldığı karma yöntem desenlerinden “yakınsayan paralel desen” prosedürü takip edilmiştir. Araştırmada nicel ve nitel araştırma yöntemlerine eşit öncelik verilmiş, verilerin analizi sırasında araştırmanın aşamaları birbirinden ayrı tutulmuş, ancak genel yorumlama yaparken sonuçlar birleştirilmiştir. Araştırmanın nicel boyutu için deneysel yönteme, nitel boyutu için ise durum çalışması yöntemine başvurulmuştur. Araştırmanın nicel boyutunda ön test-son test kontrol gruplu deneysel desen (ÖSKD) çerçevesinde “finansal okuryazarlık testi (FOT)”, “Finansal okuryazarlık tutum ve davranış ölçeği (FOTDÖ)”, “akademik başarı testi (ABT)” ve “ekonomi dersine yönelik tutum ölçeği (EDYTÖ)” gibi nicel ölçme ve değerlendirme araçları işe koşulmuştur. Araştırmanın nitel boyutunda ise durum çalışması çerçevesinde, deney grubu katılımcılarıyla “odak grup görüşmeleri” ile “katılımcı günlükleri” yapılarak

vii

öğretmen adaylarının, uygulanan modele, öğretim sürecine ve süreç içerisinde kullanılan öğretim etkinliklerine yönelik algı ve görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmaya ilişkin uygulama ve veri toplama süreci 15 Şubat-24 Mayıs 2016 tarihleri arasında toplamda 14 hafta sürmüştür. Bunun ilk dört haftasını ön testlerin uygulanması ve araştırmaya ilişkin problem durumunu daha derinlemesine tanıma ve tanımlama süreci, devam eden 8 haftasını “finansal okuryazarlık eğitim modeli” (FOEM) uygulamaları, son 2 haftasını ise son testlerin uygulanması ile odak grup görüşmelerinin yapılması süreci oluşturmuştur. Nicel verilerin elde edilmesi aşamasında uygulama sürecine, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı’nda öğrenim gören ve 2015-2016 eğitim öğretim yılı bahar döneminde “SB108A Ekonomi” dersini alan 76 Sosyal Bilgiler öğretmen adayı (N=76) dâhil edilmiştir. Araştırmanın nitel verileri ise, deneysel uygulama kapsamında FOEM’in uygulandığı 38 deney grubu öğrencisi (16 kadın, 22 erkek) ile ekonomi dersini bir önceki yıl İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nden (İİBF) gelen bir akademisyenden almış olan 5 gönüllü öğrenciden (4 kadın 1 erkek) oluşan toplamda 43 katılımcıdan toplanmıştır. Araştırma sonuçları Ekonomi dersine entegre FOEM kapsamında uygulanan finansal okuryazarlık öğretimi etkinliklerinin Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının finansal okuryazarlıkları, akademik başarıları, finansal tutum ve davranışları üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönde bir etki oluşturduğunu ortaya koymuştur. Ancak aynı uygulama sürecinin Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının ekonomi dersine tutumları üzerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık oluşturmadığı tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında toplanan nitel verilerde ise FOEM uygulamalarına yönelik oldukça önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Odak grup görüşmeleri kapsamında elde edilen bulgular öğretmen adaylarının “1. Deneysel uygulama öncesi ekonomi dersi konusundaki algı, tutum ve beklentileri, 2. Finansal okuryazarlık eğitim modeli uygulamaları kapsamında önemli gördükleri konular, 3. Dersin yürütülme usul ve şekline ilişkin görüş ve önerileri, 4. Finansal okuryazarlık uygulamalarının öğretmen adayları üzerindeki etkisi, 5. Öğretmen adaylarının finansal okuryazarlık eğitim modeli uygulamaları sürecinde karşılaştıkları zorluklar, 6. Ekonomi eğitimi kapsamında verilecek olan dersin yürütücüsünün özellikleri” kategorilerinde incelenmiştir. Gerek katılımcı günlüklerinden gerekse odak grup görüşmelerinden elde edilen sonuçların nicel veri toplama araçlarıyla ulaşılan bulguları büyük oranda desteklediği sonucuna ulaşılmıştır. Diğer yandan araştırmanın nitel bulguları FOEM uygulamalarının öğretmen adaylarının ekonomi dersine yönelik tutumlarını da olumlu yönde etkilediğini, ekonomiye ve ekonomi dersine olan ilgilerini artırdığını ortaya koymuştur. Araştırma sonuçları bireysel para yönetimi, tasarruf ve harcama gibi finansal okuryazarlık içeriğine yönelik gerçek yaşam deneyimlerine yer verildiği bir finansal okuryazarlık eğitim modelinin Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının finansal okuryazarlıklarının iyileştirilmesinde ve ekonomi dersinin işlevselliğinin artırılmasında oldukça etkili bir şekilde uygulanabilir olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler : Sosyal Bilgiler, Öğretmen Eğitimi, Finansal Okuryazarlık, Model Önerisi