Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Aysun ÖZTÜRK
Danışman: Mehmet Taşpınar
Özet:
Bu araştırmanın amacı, iki farklı ülkedeki yükseköğretim örtük programında neoliberal ideolojinin nasıl ortaya çıktığını anlamaktır. Araştırmada, örtük programı ortaya çıkarabilmenin en iyi yöntemlerinden biri olan nitel araştırma yöntemlerinden etnografik araştırma kullanılmıştır. Çalışmanın katılımcılarının belirlenmesinde öncelikle kültürel ortam, diğer bir deyişle araştırma alanları seçilmiştir. Amaçlı-uygun örnekleme yoluyla saha araştırması yapılan Türkiye’deki üniversite, uzun vakit geçirmeye olanak sağlaması için araştırmacının yaşadığı şehirdeki üniversiteler arasından, İngiltere’de saha araştırması yapılan üniversite ise araştırmacının aldığı kabul mektubu vasıtasıyla seçilmiştir. İkinci aşamada saha araştırmasının gerçekleştirileceği üniversitelerden amaçlı örnekleme tekniği ile dört farklı bölüm (felsefe, sosyoloji, işletme, iktisat) seçilmiştir. Bu bölümlerden ise bölümün örtük programına en uzun süre maruz kaldığı düşünülen 3. sınıf derslerinin örnekleme alınmasına, bunların arasından da amaçlı örnekleme ile araştırma sorusuna en iyi cevabı verebilecek dersler seçilmesine karar verilmiştir. Gözlem yapılacak derslerin seçilmesiyle, araştırmanın gözlem sürecinin katılımcıları olan derslerin öğretim üyeleri ve dersleri alan öğrenciler doğrudan belirlenmiştir. Bu öğrenciler arasından odak grup görüşme için katılımcılar belirlenirken ise son olarak tipik durum örneklemesi kullanılarak, tipik durumu yansıtmak amacıyla sadece gönüllü öğrenciler seçilmiştir. Etnografik araştırma var olan bir kültürü derinlemesine betimlemek için, bu araştırma kapsamında ise yükseköğretim kültüründe “örtük” olanı ortaya çıkarmak için kullanıldığından, katılımcı gözlem, bireysel görüşme, odak grup görüşmesi ve dokümanlar olmak üzere dört veri toplama tekniği kullanılmıştır. Bu amaçla Türkçe ve İngilizce katılımcı gözlem kılavuzları, Türkçe ve İngilizce öğretim üyesi görüşme kılavuzları, Türkçe ve İngilizce odak grup görüşme kılavuzları araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Türkçe kılavuzların geliştirilmesinde, uzman değerlendirmeleri kullanılmış, ayrıca pilot çalışmalar gerçekleştirilmiştir. İngilizce kılavuzların geliştirilmesinde ise araştırmacı tarafından kılavuzlar İngilizceye çevrilmiş, iki ülkeden iki dile hâkim uzmanlardan görüş alınmış ve İngiltere’de pilot uygulamalar gerçekleştirilmiştir. İki ülkede altışar ay gerçekleştirilen saha araştırması sonucunda toplam 8 ders 160 saat süre ile gözlemlenmiş, toplam 8 öğretim üyesi ile bireysel görüşme, toplam 41 katılımcı ile ikişer oturumdan oluşan 16 odak grup görüşmesi gerçekleştirilmiş, son olarak iki alanda öğrencilerin derslerde etkileşime girdiği toplam 109 doküman toplanmıştır. Verilerin düzenlenmesi sonucunda analiz edilmek üzere toplam 5.065 sayfa veri elde edilmiştir. Elde edilen tüm veriler, tümevarımsal ve tümdengelimsel tematik analize tabi tutulmuş, kodlama sürecinde her bir veri türünün doğasına özel kodlamalar gerçekleştirmek için eklektik kodlama kullanılmıştır. Araştırma sürecinde yorumsamacı paradigma benimsenmiş, her süreçte katılımcıların bakış açısı, görüş, inanç, değer, tutum ve deneyimleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın kaliteli bir araştırmada olması gereken tüm özellikleri taşıması konusunda titizlikle çalışılmış, bu amaçla, veri toplama tekniği çeşitlemesi, veri kaynağı çeşitlemesi, tutarsız durum analizi, katılımcı teyidi, alanda uzun süreli katılım, yoğun ve zengin betimleme, akran değerlendirmesi, dış denetim ve sınırlılıkların belirtilmesi teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca sürecin planlanmasından sonlandırılmasına kadar gereken tüm etik kurallara uyulmuştur. Tüm sürecin tamamlanması, verilerin düzenlenmesi ve tekrarlı tematik analizi sonucunda örtük program aracılığıyla aktarılan unsurlar 13 alt kategori altında toplanmış, bu alt kategoriler verilerden yola çıkılarak ve alanyazın desteğiyle beş kategori altında toplanmıştır. Bu beş kategori ise iki tema altında birleştirilmiştir. İki üniversitedeki felsefe, sosyoloji, işletme ve iktisat bölümlerinde temelde devletin ve bireyin nasıl olması gerektiğine dair neoliberal ideolojik ya da karşıtı görüşler benimsendiği ve örtük program aracılığıyla aktarımlar yapıldığı tespit edilmiştir. Devletin yapısına ilişkin, devletin ekonomi, siyaset ve yükseköğretim olmak üzere üç kurumunun nasıl olması gerektiğine dair neoliberal ideolojik ya da karşıtı unsurlar, bireye ilişkin ise öznenin doğası ile kişi haklarının nasıl olması gerektiğine dair neoliberal ideolojik ya da karşıtı unsurlar tespit edilmiştir. Her alt kategoriye ilişkin bulgular, alıntılarına yer verilerek kendi içlerinde alanyazınla kıyaslanarak tartışılmıştır. Sonuç olarak örtük programda ortaya çıkan neoliberal ideolojik unsurların iki farklı ülkedeki üniversitede, dört farklı bölüm arasında ya da katılımcılar açısından nasıl benzerlik ve farklılık gösterdiğine odaklanılmış ve bu farklılıklar alanyazınla desteklenerek tartışılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler : Yükseköğretimde örtük program, neoliberal ideoloji, kültürlerarası etnografi, bölüm kültürü, felsefe, sosyoloji, işletme, iktisat