Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2014
Öğrenci: AYŞE DENİZ BULUT
Danışman: ÖNDER AYDIN
Özet:Erzurum'un coğrafi konumunun uygun ve elverişli olmasının yanı sıra, İpek Yolu güzergâhında yer alması, kentin Anadolu'da en eski yerleşim merkezlerinden biri olmasında ve giderek artan ticareti potansiyeline kavuşmasında önemli rol oynamıştır. 18. ve 19. yüzyıldan itibaren her alanda kendini gösteren batılılaşmanın, 1720-1721 yıllarında Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin Fransa'yı ziyaretiyle başlayan bir girişimin dolaylı ürünü olarak mimarlıkta ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Şehirlerin bu süreçte yaşadığı değişim ve gelişmeler, ticaret yapılarının kullanımında da birtakım farklılıklar yaratmış, Osmanlılardan önce daha çok şehir dışı yollar üzerinde inşa edilen kervansaray ve hanlar Osmanlılar ile birlikte şehir içlerine taşınarak ticaretin ve pazarların önemli merkezleri durumuna gelmiştir. Batılılaşma döneminde yapılmış olan klasik Osmanlı ticaret hanlarının dekorasyon ve kitle özelliklerinde batı etkisinin görünmesine karşın, han mimarisindeki büyük değişim ancak 19. yüzyılın ortalarından itibaren başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun yaşadığı batılılaşma sürecinden, merkeze uzaklığı nedeniyle geç etkilenen Erzurum kentinde, diğer Osmanlı kentlerinde de olduğu gibi, değişimin en iyi gözlemlendiği araçlardan biri ticaret yapıları olmuştur. Bu kapsamda yapılan araştırmalar sonucu kent içinde inşa edilen ve günümüze kadar ulaşabilen yedi adet hanın tespiti yapılmıştır. Tarihi boyunca canlı ticaret hayatıyla her dönem önemli bir yer tutan Erzurum'da, Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilen ve günümüze kadar ulaşan şehir içi hanlarının tam olarak belirlenemeyen yapım tarihlerinin ve tarihsel gelişim süreçlerinin aydınlatılması çalışma sonunda ulaşılması hedeflenen amaçlardan biri olmuştur. 18. ve 19. yüzyıl klasik dönem ve batılılaşma dönemi hanlarından seçilen örneklerle yapılan karşılaştırmalar sayesinde Erzurum şehir içi hanlarının da, Osmanlı hanları içerisinde bir değerlendirmeye girmesi hedeflenmiştir. Ülke genelinde oldukça önemli ve büyük değişimlerin yaşandığı batılılaşma sürecinden, Erzurum kentinin ne derece etkilendiğinin tespiti, ticaret yapıları olan hanlar üzerinden yapılmaya çalışılmıştır. Bu tez çalışmasının sonucunda Erzurum mimarisinde, batılılaşma etkilerinin geç de olsa görüldüğü ancak bu etkilerin yapılarda kendine has, yerel bir üslupla yer bulması tez kapsamında ele alınan şehir içi hanları üzerinden tespit edilmiştir.