Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2014
Öğrenci: EMEL TÜZEL
Danışman: TEMEL ÇALIK
Özet:Bu araştırmanın amacı, kadınların okul yöneticiliği pozisyonunda erkeklere göre daha düşük oranda yer almalarına neden olan kariyer engellerini kadın ve erkek okul yöneticilerinin görev yaptığı ilköğretim okullarındaki kadın ve erkek öğretmen görüşlerine göre ve halen ilköğretim okullarında okul yöneticiliği yapmakta olan kadın yöneticilerin görüşleri doğrultusunda çok yönlü olarak ele almak ve kadınların okul yöneticisi olmalarının önünde yer aldığı tespit edilen bu kariyer engellerine yönelik çözüm önerilerini ortaya koymaktır. Tarama modelinde olan bu çalışma, nicel ve nitel verilerin bir arada kullanıldığı karma yöntemle desenlenmiştir. Araştırmanın nicel örneklemini 2012-2013 öğretim yılında Ankara ili merkez ilçelerine bağlı 340'ı kadın okul müdürleri, 423'ü ise erkek okul müdürleri tarafından yönetilmekte olan resmi ilköğretim okullarında görev yapmakta olan toplam 763 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın nitel kısmında yer alan katılımcılar ise nicel uygulama çalışması yapılan ve kadın okul müdürleri tarafından yönetilmekte olan 23 okul içerisinden araştırmaya katkı sağlamaya istekli olduğunu belirten 10 kadın okul müdüründen oluşmaktadır. Araştırmanın öğretmenlere uygulama çalışması gerçekleştirilen nicel kısmında araştırmacı tarafından geliştirilen Okul Yöneticisi Olmaya İsteklilik ve Uyum Ölçeği, Toplumsal Cinsiyet Rolleri Algısı Ölçeği, Kurumsal Kariyer Engelleri Ölçeği, Kadın Okul Yöneticilerini Değerlendirme Ölçeği ve Bem (1974) tarafından geliştirilen, Kavuncu (1987) tarafından Türk toplumuna uyarlanan, araştırmacı tarafından ise İdeal Okul Yöneticisinin Cinsiyet Özellikleri Envanterine dönüştürülen ölçme aracı olmak üzere beş farklı ölçek kullanılmıştır. Nicel uygulamaya ilişkin alt problemlerin çözümlenmesi amacıyla, ölçekler aracılığıyla elde edilen veriler SPSS paket programına aktarılmış, aritmetik ortalamaları, standart sapma değerleri, Pearson momentler çarpım korelasyon katsayıları hesaplanmış, t-testleri, MannWhitney U, Kruskal Wallis H-testleri, tek yönlü varyans analizleri ve Scheffe ve Dunnet C testleri yapılmıştır. Nicel ve nitel araştırma sonucunda elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olmaya ilişkin isteklilik ve uyum düzeylerinin erkek öğretmenlere oranla daha düşük düzeyde olduğu, kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olmaya ilişkin en yüksek düzeydeki bireysel kariyer engelinin ise okul yöneticiliğinin statü ve kazanımını yetersiz bulmalarından kaynaklandığı belirlenmiştir. Kadın okul yöneticileri de öğretmen görüşlerine benzer biçimde okul yöneticiliğinin öğretmenlikle kıyaslandığında maddi kazanım açısından doyurucu olmadığını belirtmişlerdir. Kadın okul müdürleri ile çalışan kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olmaya ilişkin mesleki yeterlik ve başarı inancının ise daha yüksek olduğu ortaya koyulmuştur. Erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin daha geleneksel bir bakış açısına sahip olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte kadın öğretmenlerin geleneksel cinsiyet rollerini kabul etmeseler de, aile hayatı ile iş hayatını dengeleyemeyeceklerini düşündükleri için okul yöneticisi olmayı istemediklerini belirtmiş olmaları, her ne kadar geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini kabul eden bir bakış açısına sahip olmasalar da, günlük yaşamda kendilerine cinsiyetlerine bağlı olarak yüklenen geleneksel rollerinin, kariyerleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Kadın okul yöneticileri de meslekleri nedeniyle aile içinde kendilerine yüklenen cinsiyet rollerini yerine getirmekte zorlandıklarını bu nedenle çoğunlukla eş ve aile desteğine başvurduklarını belirtmişlerdir. Kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olma sürecinde kadınların karşılaştıkları kurumsal kariyer engellerinin varlığına ilişkin daha yüksek düzeyde katılım gösterdiği belirlenmiştir. Kadın okul yöneticileri ise okul yöneticiliği sürecinde karşılaştıkları kurumsal engellerin üstlerle ilişkilerinden kaynaklanan veya resmi nitelikteki engeller olmadığına, buna karşın okul içinde özellikle kadın öğretmenlerle olan ilişkilerinde çeşitli sorunlar yaşadıklarına dikkat çekmişlerdir. Üst yönetimle ilişkilerinde ise daha çok psikolojik yıldırma kapsamında değerlendirilebilecek olumsuz durumlarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Gerek kadın, gerekse erkek öğretmenlerin ideal okul yöneticisinin cinsiyetine atfettikleri kadınsı ve erkeksi cinsiyet özelliklerine ait önem düzeyinin anlamlı farklılık göstermediği belirlenmiştir. Buna göre öğretmenlerin okul yöneticiliği mesleğini herhangi bir cinsiyet ile karakterize etmediği söylenebilir. Benzer biçimde kadın okul yöneticileri de okul yöneticiliği mesleğinin bir cinsiyeti olmadığını ifade etmişlerdir. Ancak bir kadın okul yöneticisi olarak örgüt içerisinde zaman zaman cinsiyetlerine bağlı genel önyargılar ile karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Araştırma örnekleminde yer alan öğretmenlerin genel olarak kadın okul yöneticilerine ilişkin olumsuz değerlendirmede bulunmadığı belirlenmiştir. Ancak erkek okul yöneticilerinin okullarında görev yapmakta olan öğretmenlerin, kadın okul yöneticilerine ilişkin daha yüksek düzeyde olumsuz görüş bildirdikleri ortaya koyulmuştur. Ayrıca erkek öğretmenlerin kadın okul yöneticilerine ilişkin değerlendirmelerinin de kadın öğretmenlere oranla daha olumsuz olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin kadın okul yöneticilerine ilişkin en olumsuz değerlendirmeyi ise nesnellik ve eşit muamele boyutunda yaptığı belirlenmiştir. Kadın okul yöneticileri ise okul yönetimi sürecinde öğretmenlerce daha olumsuz biçimde değerlendirilen nesnellik ve eşit muamele davranışlarını zaman zaman gösterdiklerini, bunu ise özellikle anne olan öğretmenler açısından yapılması gereken bir zorunluluk olarak gördüklerini belirtmişlerdir. Araştırma bulguları, kadın okul yöneticilerinin genel yönetim başarısına ilişkin olumsuz değerlendirmede bulunan kadın öğretmenlerin, mesleki yeterlik ve başarı inancı boyutundaki okul yöneticisi olmaya ilişkin istekliliklerinin düştüğünü ortaya koymuştur. Kadın okul yöneticilerine ilişkin, kadın öğretmenlerin olumlu değerlendirme düzeyi arttığında ise, kadınların yönetim kademelerinde düşük düzeyde temsil edildikleri ve yöneticiliğe yeterince özendirilmedikleri yönündeki kurumsal kariyer engellerine ilişkin görüşlerinde de bir artış olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu başarılı kadın okul yöneticisi rol modellerinin, kadın öğretmenlerin okul yöneticiliğine ilişkin bakış açılarında olumlu bir etkide bulunduğunu göstermektedir denilebilir. Kadın okul yöneticileri, okul yöneticisi olma sürecinde çoğunlukla kadın okul yöneticilerine ilişkin bireysel önyargılar taşımadıklarını ve çevrelerinde de kadın okul yöneticilerine ilişkin önyargılar olmadığını belirtmişlerdir. Ancak mesleklerini sürdürdükleri süreçte, kendi aile hayatlarına ilişkin, otorite sağlamaları konusunda ve özellikle kaprisli oldukları hususunda zaman zaman önyargılar ile karşılaştıklarına dikkat çekmişlerdir. Araştırma sonucunda, kadınların yönetim kademelerinde daha fazla yer almalarının sağlanabilmesi için, okul yöneticiliğinin özellikle maddi kazanımları açısından cazip bir meslek haline getirilmesi, okul yöneticilerinin çalışma saatlerinin ve koşullarının tekrar gözden geçirilmesi, başarılı rol modeli olabilecek kadın yöneticilerin yönetim kademelerinde daha fazla yer almalarına özen gösterilmesi önerilmiştir. Ayrıca başta MEB bünyesinde çalışan erkekler olmak üzere, tüm çalışan ve öğretmenlere yönelik toplumsal cinsiyet rollerine duyarlılık çalışmaları yapılması ve bu çalışmaların toplum nezdinde kadın-erkek eşitliğini vurgulayan kamu spotları ile desteklenmesi önerileri getirilmiştir. Bununla birlikte, MEB bünyesinde öncelikle kadın çalışanlara yönelik olarak hizmet verecek olan bir mobbing ofisinin açılmasının ise, kadınların okul yöneticiliğini seçme sürecinde karşılaştıkları kariyer engellerini ortadan kaldırmaya yardımcı olabileceği önerisi de sunulmuştur.