Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: SEVGİ GÜZEL İNAN
Danışman: Halil Çeltik
Özet:
Bu çalışma ortaöğretim öğrencileri için hazırlanan Türk Dili ve Edebiyatı ders
kitaplarındaki, Türkçe dil bilgisi konularından sıfat, zamir ve zarf konularının öğrenilmesi
için yararlanılan metinlerin, türlerine göre dağılımını belirlemek ve metin türlerinin dil
bilgisi konularının öğrenilmesine etkisini karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. Çalışmada
öncelikle dil bilgisinin öğrenilmesinin gerekliliği konusunda araştırmacıların görüşlerine
değinilmiş, ardından sözcüklerin sınıflandırılması, metinlerin sınıflandırılması ve sözcük
türlerinin öğrenilmesi için niçin metinlerden yararlanılması gerektiği konularında alan
araştırması yapılarak elde edilen bilgiler sunulmuştur. Sözcük türlerini öğretmek için
metinlerden yararlanmanın uygun olduğu, ilköğretim ve ortaöğretim kademelerinde Millî
Eğitim Bakanlığının hazırladığı kitaplarda da bunun zaten göz önünde bulundurulduğu
görülmüş ancak “metin türlerinin” konunun öğrenilmesi açısından bir farklılık oluşturup
oluşturmadığı üzerinde daha önce durulmadığı saptanmıştır. Ortaöğretimdeki Türk Dili ve
Edebiyatı ders kitapları incelenmiş sözcük türü konusunun metin türleri konusuyla rastgele
eşleştirilerek öğretilmeye çalışıldığı görülmüştür. Hemen hemen her konu için metinlerin
yer aldığı ders kitabında hangi konu için hangi metin türüne niçin yer verildiği konusunda
ise belirli bir araştırma, tespit veya açıklama bulunamamıştır. Buradan hareketle
“Metinlerin türlerinin farklı olması, dil bilgisi konularının öğrenilmesini etkiler mi?”
sorusuyla yola çıkılmıştır. Gerek ders müfredatını gerekse konunun diğer konulara göre
vi
sıralanışını aksatmamak için belirlenen konunun bulunduğu sınıf olan 10. sınıf öğrencileri
üzerinde araştırma yapmanın uygun olacağı düşünülmüştür. Bu araştırma için ölçme aracı
olarak çoktan seçmeli bilgi testinin uygun olacağına karar verilmiştir. Literatür taraması
yapılarak konuyla ilgili sorular incelenmiş; ünitelendirilmiş yıllık plandaki sözcük türleri
konusunun kazanımları doğrultusunda sıfat, zamir ve zarf konusundan çoktan seçmeli 50
soru hazırlanmış; sorular rastgele bir grup belirlenerek uygulanmış; ardından ölçme
uzmanının da yardımıyla madde analizleri yapılmış ve nihayetinde bazı madde kökleri
çıkarılarak çoktan seçmeli 30 test sorusu hazır hale getirilmiştir. Ankara’nın
Şereflikoçhisar İlçesinde bulunan iki ayrı lisede 10. sınıf öğrencilerinden rastgele üçer grup
belirlenmiş hazırlanan test öğrencilere ön test olarak uygulanmıştır. Amaç iki okulu
karşılaştırmak değil “metin türlerinin” konunun öğrenilmesine etkisini araştırmak
olduğundan lise türü göz önünde bulundurulmamış, rastgele seçilmiştir. Ardından her bir
ders planında farklı metin türlerine yer vermek suretiyle her sınıf için üç ayrı ders planı ve
etkinlik çalışmaları okul müfredatına uygun olarak hazırlanmış ve okullardaki ders
öğretmenlerine ulaştırılmıştır. Hazırlanan günlük ders planları ve etkinlik çalışmaları her
iki okuldaki birinci gruplara şiir metinleri, ikinci gruplara anlatmaya bağlı metinler ve
üçüncü gruplara öğretici metinler öğrenme aracı olarak sunularak sıfat, zamir ve zarf
konuları işlenmiştir. Konular bittikten sonra hazırlanan test, son test olarak uygulanmıştır.
Ardından faktör analizleri yapılarak metin türlerindeki farklılaşmanın konunun öğrenilmesi
açısından etkisinin olup olmadığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çıkan sonuçlarda gruplar
arasında anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Buna göre sıfat ve zarf konusu için
anlatmaya bağlı metinlerin, zamir konusu için şiir metinlerinin daha etkili olduğu; öğretici
metinlerin ise konunun öğrenilmesi açısından etkisinin diğer metin türlerine göre daha az
olduğu sonucuna varılmıştır. Ders öğretmenlerinin gözlem ve görüşleri ise genel olarak
manzum metinlerin öğrencilerin dikkatini daha çok çektiği, yönünde olmuştur.
Anahtar Kelimeler :Sıfat, zamir ve zarf konularının öğrenilmesi, Metin türlerinden
yararlanma, Türk Dili ve Edebiyatı, Dil bilgisi