Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2018
Öğrenci: ELİF İLHAN
Danışman: NURDAN KALAYCI ATAY
Özet:Üniversiteler, sürekli değişen yükseköğretim bağlamında kendisinden beklenen görevleri yerine getirmeye çalışmaktadır. Yükseköğretim bağlamında meydana gelen değişimler, üniversitelerin nitelikli eğitim verme yolları bulmalarını zorunlu hale getirmektedir. Nitelikli eğitim vermenin koşullarından biri nitelikli eğitim programlarıdır. Sorun merkezli eğitim programı tasarımlarından çekirdek program, üniversitelerin kendilerinden beklenen görevleri başarıyla yerine getirmesini sağlamada etkili olabilir. Çekirdek programın alanyazında vurgulanan işlevleri gösterebilmesi için kuramsal temellerinin incelenmesi ve program değerlendirme-geliştirme ilke/kurallarına uygun olarak geliştirilmesi-uygulanması-değerlendirilmesi gerekmektedir. Araştırmanın amacı, üniversitelerin lisans programlarında uygulanan çekirdek programın değerlendirilmesidir. Bu genel amaç çerçevesinde üniversitelerde uygulanan çekirdek program incelenmiş; yöneticilerin, öğretim elemanlarının ve öğrencilerin görüşlerine dayalı olarak çekirdek programın geliştirilme-uygulanma süreçlerine, amaç, içerik, eğitim durumu, değerlendirme boyutlarına ve genel olarak uygulanmasına ilişkin mevcut durum betimlenmiş ve bu programın etkili bir şekilde geliştirilip uygulanması için öneriler belirlenmiştir. Araştırma, yükseköğretimde hem çekirdek program hem de diğer eğitim programlarını değerlendirme-geliştirme çalışmaları için üniversitelere veriye dayalı, sistematik ve uygulamaya dönük bilgiler sunacağı, dolayısıyla yükseköğretimde eğitimin niteliğinin artırılmasına katkı sağlayacağı için önemlidir. Ayrıca bu araştırma, Türkiye'de çekirdek program değerlendirme konusunda hazırlanan ilk doktora tezi olarak alanyazına katkı sağlayacağı için önem taşımaktadır. Araştırma, tarama modelindedir ve nitel araştırmalardan durum çalışması özelliği taşımaktadır özelliği göstermektedir. Aynı zamanda bir program değerlendirme çalışması olan araştırmada Stufflebeam'in Bağlam, Girdi, Süreç ve Ürün (CIPP) program değerlendirme modeli kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, Türkiye'de lisans programlarında çekirdek program uygulayan üç vakıf üniversitesi, bu üniversitelerde bu programın geliştirilme ve/veya uygulanma sürecinde sorumluluk sahibi olan 18 yönetici, bu program kapsamında dersler vermiş/vermekte olan toplam 37 öğretim elemanı ve bu dersleri almış olan 76 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın birinci alt amacı için veriler, doküman incelemesi; ikinci, üçüncü ve dördüncü alt amaçlar için ise görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak, birinci alt amaç için bir doküman incelemesi formu; iki, üç ve dördüncü alt amaçlarda ise yöneticiler, öğretim elemanları ve öğrenciler için üç farklı yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde birinci alt amaç için doküman; diğer alt amaçlar için ise içerik analizi yöntemi ve bazı betimleyici (tanımlayıcı) istatistikler kullanılmıştır. Araştırmanın birinci alt amacı kapsamında ulaşılan bulgulara göre çalışma grubunu oluşturan üniversitelerin lisans eğitim programları çekirdek program, alan dersleri ve seçmeli dersler olmak üzere üç temel bilgi kategorisinden oluşmaktadır. Değerlendirilen çekirdek programlar, toplam kredi yükü açısından üniversiteler arasında farklılıklar göstermektedir. Çekirdek dersler zorunlu ve seçmeli olmak üzere iki grupta ve genellikle belirli temalara göre yapılandırılmaktadır. Ayrıca üniversitelerdeki çekirdek program uygulamaları bu programın farklı tür ve modellerinin özelliklerini göstermektedir. Araştırmanın ikinci alt amacı kapsamında belirlenen yönetici görüşlerine göre bu programın uygulanma fikrinin ortaya çıkışı, tasarlanma, uygulanma, değerlendirilme sürecinde incelenen üniversitelerdeki uygulamalar arasında bazı benzerlik ve farklılıklar vardır. Programın amacı öğrencilere belirli bilgi, beceri ve değerler kazandırmaya yöneliktir. Programın uygulanma sürecinde çoğunlukla öğrencilerden, öğretim elemanlarından, programın disiplinlerarası olmasından kaynaklanan sorunlar yaşanmaktadır. Yöneticiler; program hakkında genellikle olumlu görüşler açıklamış ve çekirdek derslerin tasarlanması/uygulanması, kurum içi paydaşların bu programı benimsemesi, kararlı bir duruş sergilenmesi gibi konularda önerilerde bulunmuştur. Araştırmanın üçüncü alt amacı kapsamında belirlenen öğretim elemanı görüşlerine göre çekirdek program, temel beceri alanlarında öğrencilerin gelişimini desteklemekte, ancak temel bilgi alanlarında gelişimlerini desteklememektedir. Program; öğrencilerin akademik, mesleki ve sosyal-kişisel amaçlarını gerçekleştirmelerine hizmet etmektedir. Programın içeriği; amaca, öğrenciye (ilgi, istek, ihtiyaç, hazırbulunuşluk düzeyine) uygunluk, aktarılabilirlik, disiplinlerarasılık gibi özelliklere sahiptir. Eğitim durumunda sıklıkla sunuş stratejisi kullanılırken; araştırma-inceleme ve buluş stratejileri daha az sıklıkta uygulanmaktadır. Değerlendirme boyutunda ise sıklıkla kağıt-kalem testleri kullanılmakta; süreç ve performans değerlendirme ise daha az sıklıkla yapılmaktadır. Programda öğrenciler, çekirdek derslerin disiplinlerarası olması, ders süreleri, ders araç gereç-materyalleri ve öğrenme ortamı gibi etkenlerden kaynaklanan sorunlar yaşanmaktadır. Öğretim elemanları programın eğitim durumu, genel yapısı ve öğrenciye göre tasarlanıp uygulanması gibi konularda önerilerde bulunmuştur. Araştırmanın dördüncü alt amacı kapsamında belirlenen öğrenci görüşlerine göre öğrenciler çekirdek programın temel bilgi ve beceri alanlarının tamamında kabul edilir düzeyde gelişim göstermektedir. Programın içeriğini oluşturan konuların niteliğinde bazı sorunlar vardır ve öğrenciye uygun değildir. Eğitim durumunda; farklı yöntem ve teknikler, nitelikli ders materyalleri kullanılmakta ve aktif öğrenme desteklenmektedir. Değerlendirme boyutunda çoklu değerlendirmeler yapılmakta ve alternatif değerlendirme yöntem/teknikleri kullanılmaktadır. Öğrenciler; çekirdek derslerin seçmeli olması, öğrencilerin devam ettikleri bölümleriyle bağlantılı çekirdek dersler verilmesi gibi programın genel yapısı, programın içeriği ve derslerin zorluk seviyesiyle ilgili önerilerde bulunmuştur. Araştırma sonucunda, değerlendirilen çekirdek programların; yapılandırılma ve uygulanma özelliklerine, kapsadığı temalara, uygulanan program tür ve modeline göre alanyazındaki standartlara uygun şekilde geliştirilip uygulandığı tespit edilmiştir. Ayrıca yönetici, öğretim elemanı ve öğrencilerin bu program, onun amacı, içeriği, eğitim durumu ve değerlendirme boyutu hakkında çoğunlukla olumlu görüşe ve daha etkili uygulamalar için bazı beklentilere sahip olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda çekirdek program uygulamakta olan üniversiteler için; (i) uygulanan çekirdek programların sürekli değerlendirilip geliştirilmesi, (ii) öğrenciler için etkili danışmanlık sistemleri; öğretim elemanları için ise mesleki gelişim merkezleri kurularak destekleyici bir ortam oluşturulması, (iii) öğrencilerin ilgi, istek, ihtiyaçlarına, hazırbulunuşluk düzeylerine ve akademik amaçlarına uygun farklı çekirdek dersler geliştirilmesi gibi önerilmiştir. Henüz bu programı uygulamayan ancak bu doğrultuda yoğun çaba sarf eden üniversiteler için; (i) çekirdek programlar geliştirilirken; uluslararası standartlara uygun olduğu belirlenen uygulamalar yapan bu üç üniversitedeki program tasarımlarının incelenmesi, ilgililerle görüşmeler yapılması, (ii) çekirdek programın, üniversite içindeki tüm paydaşlara tanıtılmasının, onların benimsemelerinin ve (iii) program geliştirme sürecine tüm paydaşların katılımının sağlanması sunulan öneriler arasındadır. Araştırmacılar için ise (i) yurtiçi ve dışında üniversitelerdeki çekirdek programların karşılaştırmalı bir değerlendirme çalışmasının, (ii) öğrencilerin çekirdek program hakkındaki görüşlerinin değişimini belirlemek için boylamsal bir çalışmanın, (iii) farklı değerlendirme modelleri kullanılarak çekirdek program değerlendirme çalışmasının yapılması gibi öneriler sunulmuştur.