Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Mustafa DOĞUŞ
Danışman: Salih Çakmak
Özet:
Bu araştırmanın genel amacı, görme engelli bireylere yönelik web tabanlı sınav uygulamasının (WTSU) ihtiyaç analizinin yapılması, tasarımı, geliştirilmesi, kullanılabilirliğinin incelenmesi ve tasarım ilkelerinin belirlenmesidir. Bu amaç doğrultusunda, WTSU’nun görme engelli bireyler için kullanılabilirliği; etkililik, verimlilik ve kullanıcı memnuniyeti açısından değerlendirilmiştir. Tasarım ve geliştirme araştırma modelinin kullanıldığı bu araştırma; problemlerin analiz edilmesi, çözümlerin geliştirilmesi, çözümlerin uygulanması ve değerlendirilmesi ve tasarım ilkelerinin belirlenmesi olmak üzere dört aşamada tamamlanmıştır. Araştırmanın farklı aşamalarında toplam 9 akademisyen, 4 merkezi sınavlarda görev alan gözetmen ve 37 görme engelli birey yer almıştır. Çözümlerin uygulanması ve değerlendirilmesi aşaması kapsamında yürütülen kullanılabilirlik testlerine 24 görme engelli birey katılmıştır. Bu bireylerin 14’ü görmeyen ve 10’u az görendir. Ayrıca çalışma grubu ortaöğretim düzeyi (n=8), yükseköğretim düzeyi (n=8) ve yükseköğretim mezunu (n=8) olmak üzere üç gruptan oluşmuştur. Araştırmada, öncelikle problemlerin analiz edilmesi aşamasında WTSU ilişkin ihtiyaç analizi yapılmış ve ön prototip geliştirilmiştir. Çözümlerin geliştirilmesi aşamasında ise öncelikle ihtiyaç analizinden elde edilen veriler doğrultusunda WTSU’ya ilişkin geçici tasarım ilkeleri tanımlanmış ve görsel taslak hazırlanmıştır. Ardından geliştirme süreci ilk prototipin geliştirilmesi, ikinci prototipin geliştirilmesi ve nihai ürünün geliştirilmesi olmak üzere üç döngü halinde tamamlanmıştır. Nihai ürün geliştirilmesinin ardından pilot uygulama yapılmıştır. Daha sonra, çözümlerin uygulanması ve değerlendirilmesi aşamasında gerçek koşullar altında kullanılabilirlik testleri yürütülmüştür. Kullanılabilirlik testlerinde WTSU’nun kullanılabilirliği etkililik, verimlilik ve kullanıcı memnuniyeti açısından değerlendirilmiştir. Buna göre; (a) etkililik için kullanılabilirlik testine ilişkin belirlenen görevlerde katılımcıların başarı düzeyleri, (b) verimlilik için belirlenen görevleri tamamlama süreleri ve yapılan hata sayıları ile (c) kullanıcı memnuniyeti için ise memnuniyet anketi ve yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla elde edilen geribildirimler incelenmiştir. Kullanılabilirlik testleri, gözlem, kullanım kayıtlarının tutulması, memnuniyet anketi ve görüşme yoluyla yürütülmüştür. Son olarak tasarım ilkelerinin belirlenmesi aşamasında ise WTSU’ya ilişkin araştırma boyunca elde edilen tasarım ilkeleri gözden geçirilmiş ve raporlaştırılmıştır. Araştırmada toplanan veriler SPSS programı kullanılarak analiz edilmiştir. Bu kapsamda, nitel veri analizi, betimsel istatistiklerin hesaplanması (frekans, ortalama, standart sapma vb.) ve fark testlerine (Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U) yer verilmiştir. Araştırma bulgularına göre kullanılabilirlik testlerine katılan görme engelli bireylerin başarı düzeyleri ortalamalarının belirgin olarak yüksek (X=90,19) olduğu belirlenmiştir. Kullanılabilirlik testlerinde hata yapma sıklıklarının ise oldukça düşük (X=3.21) olduğu görülmüştür. Ayrıca görme engelli bireylerin memnuniyet düzeylerinin yüksek (X=9,17) olduğu tespit edilmiştir. Buna ek olarak çalışma grubu açısından görme engelli bireylerin başarı düzeyleri, hata sıklıkları, görev tamamlama süreleri ve kullanıcı memnuniyetinin benzer olduğu belirlenmiştir. Görme engeli durumu (görmeyen ve az gören) açısından ise görme engelli bireylerin başarı düzeyleri, görev tamamlama süreleri ve kullanıcı memnuniyeti benzerlik gösterirken; hata sıklıkları bakımından anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Buna göre görmeyen bireylerin az gören bireylere göre daha sık hata yapdığı görülmüştür. Sonuç olarak etkililik, verimlilik ve kullanıcı memnuniyeti bulguları göz önüne alındığında WTSU'nun görme engelli bireyler için kullanılabilir olduğu ifade edilebilir. Buradan hareketle WTSU’nun görme engelli bireylerin geniş kitlelerin katılımıyla gerçekleşen merkezi sınavlara erişim ve katılımlarını desteklemeye yönelik somut bir ürünün ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler : Web Tabanlı Sınav Uygulaması, Tasarım Tabanlı Araştırma, Kullanılabilirlik, Kullanılabilirlik Testi, Görme Engelli, Az Gören, Görmeyen