Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: İREM ŞAHİN
Danışman: Önder Koçyiğit
Özet:
Taşkın, meteorolojik ve jeomorfolojik özellikler başta olmak üzere birçok nedene bağlı olarak akarsuyun yatağından taşması sonucu havzası dışına çıkarak çevreye yayılması olarak tanımlanabilir. Meydana gelecek olan taşkın, yerleşim birimleri ve tarım arazilerini etkilemekte, normal sosyo-ekonomik faaliyetleri kesintiye uğratmakta ve canlı yaşamını tehdit etmektedir. Özellikle iklim değişim sorunlarının konuşulduğu günümüzde taşkın ile ilgili yapılması gereken çalışmaların önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bir doğa olayı olarak düşünülmesi gereken taşkının etkileri yerleşim yerindeki yanlış planlamalar ve arazi kullanımındaki yanlış tercihler nedeniyle normalinden daha fazla hissedilmektedir. Bununla birlikte planlamada ve arazi kullanımında ihtiyaç duyulan değişkenler için meteorolojik ve jeomorfolojik çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu nedenle bu çalışma kapsamında, arazi özelliklerini yansıtan drenaj havzası morfometrik parametrelerin analizlerinin hesaplanması ve ardından istatistiksel bir analiz olan temel bileşen analizi yapılarak bu iki analiz sonucundan elde edilen verilerle birlikte havzanın hidrolojik özellikleri, taşkın oluşumu ve gelişmesinde rol oynayan etmenlerin yorumlanabilmesini amaçlayan bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Morfometri, yüzey şekil büyüklüğü, yükselti, akarsu çatallanma oranı, drenaj yoğunluğu, eğim vb. gibi arazi geometrik özelliklerinin sayısal ifadesi olarak tanımlanabilir. Araştırma kapsamında seçilen havzadaki akarsulara ait özelliklerin taşkın oluşumundaki etkileri incelenmiştir. Çalışma sahası olarak Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan ve Türkiye'nin en fazla taşkın olaylarının aktif olarak meydana geldiği Fol Deresi ve Solaklı Deresi havzaları seçilmiştir. Bu bölge taşkın potansiyeli açısından oldukça yüksek risklere sahiptir. Drenaj havzası morfometrik parametrelerine dayalı incelemede iki farklı yöntem kullanılmıştır. Her iki derenin alt havzaları için 16 morfometrik parametre ArcGIS ve Ms. Excel programları kullanılarak belirlenmiştir. Bu çalışmanın sonucunda iki dere havzası için taşkın olma potansiyeli önceliklendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Bu sıralama belirlenirken Temel Bileşen Analizi uygunlaşmıştır. Bu analizde önceliği belirlenen morfometrik parametrelerden faydalanılmıştır. İstatistiksel çalışmaları içeren önceliklendirme analizinde SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) programı kullanılmıştır. Analizler sonucunda da taşkın olma potansiyeli için elde edilen sonuçlar, konu ile ilgili literatür de yapılan benzer çalışmalarla uyum içerisindedir.
Anahtar Kelimeler
:Morfometrik parametre, taşkın potansiyeli, temel bileşen analizi