Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2024
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Kübra Damla EKENCİ
Danışman: Eda Köksal
Özet:
Bu araştırmada, 19-45 yaş arası genç erişkin bireylerde bazı antimikrobiyal (benzoat, sorbat, nitrit, nitrat) ve fosfatlı gıda katkı maddelerine (GKM’ne) diyetle maruz kalmanın değerlendirilmesi ve maruz kalma miktarlarının günlük kabul edilebilir alım düzeyleri (ADI) ile karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırma, tanımlayıcı gözlemsel olarak planlanmış olup yaş ortalaması 27,0±8,21 yıl olan bireyler ile Ağustos 2021-Şubat 2023 tarihleri arasında Bandırma’da iki aşamada yürütülmüştür. Birinci aşama, gönüllü 200 birey (n:49 erkek, n:151 kadın) ile ikinci aşama ise gönüllü 48 birey (n:14 erkek, n: 34 kadın) ile tamamlanmıştır. Bireylerin demografik özelliklerini ve beslenme alışkanlıklarını değerlendirmek amacıyla genel anket formu ve GKM’nin alım düzeylerinin belirlenebilmesi için NOVA sınıflandırması temel alınarak araştırmacı tarafından tasarlanmış işlenmiş besin tüketim sıklığı formu (İBTS) uygulanmıştır. İşlenmiş besinlerin içerdiği katkı maddesi miktarı, Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliğinde yer alan maksimum izin verilen kullanım miktarları (MPL) kullanılarak hesaplanmıştır. Katkı maddelerine diyetle maruz kalma düzeyi, GKM içeren besinlerin bir günlük tüketim miktarlarının bu besinlerin içerdiği katkı maddesi miktarı (MPL değeri) ile çarpımı sonucu elde edilmiştir. Bireylerin vücut ağırlığı (kg) başına hesaplanan günlük katkı maddesi alımları (mg), Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesinin (EFSA) belirlediği ADI (mg/kg) değerleri ile kıyaslanarak ilgili katkı maddesinin ADI değerini aşma riski değerlendirilmiştir. İkinci aşamada, bireylerin 24 saatlik idrar (sodyum, potasyum, fosfor, kalsiyum) ve spot idrar (nitrik oksit) örnekleri toplanmıştır ve idrar örneklerinin toplandığı günlere denk gelecek şekilde üç günlük besin tüketim kayıtları (BTK) alınmıştır. Araştırmanın ilk aşamasında bireylerin 95.persentilde nitrit, sorbat ve toplam fosfor maruziyetinin ADI’yı aştığı, benzoat ve nitrat maruziyetinin ise ADI’nın %50’sinin altında olduğu saptanmıştır. Bireylerin %11,5’inin sorbat maruziyetinin, %15,5’inin nitrit maruziyetinin, %22,0’sinin ise toplam fosfor maruziyetinin ADI’yı aştığı tespit edilmiştir. İBTS’den hesaplanan toplam enerji alımının ultra işlenmiş besinlerden gelen oranı arttıkça benzoat, sorbat, nitrit ve toplam fosfor maruziyetinin de arttığı görülmüştür (p<0,05). İkinci aşamada BTK’dan hesaplanan nitrit ve fosfor alımı ile bireylerin idrarda atılan sodyum, kalsiyum ve fosfor miktarı arasında pozitif yönlü anlamlı ilişkiler belirlenmiştir (p<0,05). Sonuç olarak, antimikrobiyal ve fosfatlı GKM’ne maruziyeti ADI’yı aşan bireylerin sıklığı az olmasına rağmen ultra işlenmiş besinlerin tüketim sıklığının ve miktarının artması bu maddelere maruz kalma riskini de beraberinde getirmektedir. Her ülkenin kendi risk değerlendirme çalışmalarını yürütebilmesi için farklı yaş ve risk gruplarında gıda katkı maddelerine diyetle maruz kalma hesaplamalarını içeren daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Anahtar Kelimeler : Diyetle Maruziyet Riski, Antimikrobiyal Katkı Maddeleri, Fosfatlı Katkı Maddeleri, Genç Erişkin, Ultra İşlenmiş Besinler