Türkçe öğretim programlarının ve Türkçe ders kitaplarının kültür aktarımı bağlamında somut olmayan kültürel miras ögeleri açısından incelenmesi


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: BAHADIR GÜLDEN

Danışman: MUAMMER NURLU

Özet:

Kültür aktarımı ve kültürün temel dil becerilerinin edinimindeki işlevleri, Türkçe öğretim programlarında (2006, 2015, 2017, 2018) çeşitli başlıklar ve maddeler hâlinde değinilen bir konudur. Bu nedenledir ki dil uzmanları, dile ve dil edinimine dair bilgiler verirken dil- kültür ilişkisine dikkat çekmeye ihtiyaç duymuşlar; genellikle de bu konuyu ayrı bir başlık açarak ele almışlardır. Millî Eğitimin Genel Amaçları’nda ve Türkçe öğretim programlarının özel amaçlarında kültürün eğitim yoluyla aktarımının önemine değinildiği gibi dilin edinimi için kültüre, kültürün yaşatılması içinse dile büyük rol düşmektedir. Öğretim programlarının esaslarına göre hazırlanan ders kitapları, ders öğretmenleri farklı tercihlerde bulunmadığı sürece, Türkçe derslerinin hangi konular ve etkinlikler çerçevesinde ilerleyeceğini belirleyen temel materyal konumundadır. Bu bakımdan dil becerilerinin edinim sürecinde kültürden ne oranda ve ne şekilde yararlanıldığının ortaya koyulması önemlidir. Bu çalışmanın amacı Türkçe ders kitaplarının dil becerilerini edinme süreçlerinde kültürden yararlanma biçimlerini nitelik ve nicelik bakımından ortaya koymaktır. Araştırma nitel bir çalışmadır. Verilerin toplanmasında nitel araştırma veri vi toplama yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2006, 2015, 2017, 2018 Türkçe öğretim programları ile 2017-2018 ve 2018-2019 eğitim- öğretim yıllarında kullanılan Türkçe ders kitapları oluşturmaktadır. Örneklemi oluşturan ders kitapları basit seçkisiz örnekleme yöntemiyle tespit edilmiştir. Veri toplama aracı olarak Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi çerçevesinde oluşturulan “Halk Bilimi Kadroları” tasnifi kullanılmış ve bu tematik çerçeveye göre veriler işlenmiştir. Kitaplarda yazılı veya görsel olarak bu tasnifte yer alabileceği düşünülen her bulgu, MAXQDA 12 nitel veri analiz programında kodlanmıştır. Her ders kitabının bulguları “Halk Bilimi Kadroları” alt başlıklarındaki kültür sahalarına göre tasniflenmiş ve betimsel analiz yöntemiyle yorumlanmıştır. Ders kitaplarından elde edilen verilerden hareketle ders kitapları kültürel nitelikler ve nicelikler bakımından mukayese edilmiştir. Bu mukayeselerden hareketle de Türkçe ders kitaplarının dil- kültür ilişkisi bağlamında Türkçe öğretim süreçlerinde kültürel unsurların işlevleri mercek altına alınmıştır. Elde edilen verilerin mukayese edildiği hususlar şu şekilde sıralanabilir: Kitapların taşıdığı kültürel unsur varlığı, kültür sahalarına göre taşıdıkları bulguların niceliği, hedef kazanımların edinimi için tasarlanan etkinliklerde kültürel unsurlardan yararlanılma sıklığı, aynı zamanda kültürel unsur olan atasözleri ve deyimlerin söz varlığı bakımından kitaplardaki nicelik durumu, kitap görsellerinde kültürel unsurlardan yararlanılma durumu, ders kitaplarında tespit edilen kültürel unsurların UNESCO listelerinde yer alma durumu. Söz konusu verilerin yan yana getirilerek birbiriyle mukayese edilmesiyle ders kitaplarının birbirine nispetle ön plana çıkan güçlü ve zayıf yönlerinin ortaya koyulması, buna bağlı olarak ders kitaplarının daha nitelikli olmasına, sunulan önerilerle zemin hazırlanmıştır. Söz konusu bulgularda aynı zamanda Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri, Dünya Miras Geçici Listesi, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi, Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanteri, UNESCO Dünya Belleği Programı içinde yer alan unsurlar ayrıca tasniflendirilmiştir. Bu tasnifle beraber Türkçe ders kitaplarında UNESCO’nun korunmasına ve kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşatılmasını amaçladığı unsurlardan hangilerinin yer aldığı da saptanmaya çalışılmıştır. Yapılan araştırmanın sonucunda aynı öğretim programının esaslarına bağlı olarak hazırlanmalarına rağmen ders kitapları arasında kültür aktarımına verilen önem ve dil becerilerinin ediniminde kültürden yararlanma hususlarında ciddi farklılıklar saptanmıştır. Elde edilen veriler ışığında incelenen kitaplar arasında MEB Yayınları tarafından hazırlanan 5. sınıf ders kitabında (2017-2018, 2018-2019), 6. sınıf ders kitabında (2018-2019) ve 2006 Türkçe Öğretim Programı esaslarına göre hazırlanan 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında tercih edilen metinlerin kültürel niteliklerinin zengin olmasına ve hedef kazanımların edinilmesi için kültürden faydalanılmasına yönelik olarak daha çok çaba gösterildiği sonucuna ulaşılmıştır. Kültürel unsur miktarı olarak 5. sınıf Türkçe ders kitabında 115, 2006 Türkçe Öğretim Programı çerçevesinde oluşturulan 8. sınıf MEB Yayınları Türkçe ders kitaplarında 100, 6. ve 8. sınıf MEB Yayınları Türkçe ders kitaplarında 80, 6. sınıf Başak Yayınları Türkçe ders kitaplarında 63, 7. sınıf Ez-De Yayınları ders kitaplarında 49, 2018 Türkçe Öğretim programları çerçevesinde MEB Yayınları tarafından hazırlanan 7. sınıf Türkçe ders kitabında ise 40 adet kültürel unsur tespit edilmiştir. Ders kitaplarının içeriğindeki mevcut kültürel unsurlardan etkinliklerde yararlanılma oranları ise 5. sınıf MEB Yayınları Türkçe ders kitabında %77, 6. sınıf MEB Yayınları Türkçe ders kitabında %69, 2006 Türkçe Öğretim Programı çerçevesinde oluşturulan 8. sınıf MEB Yayınları Türkçe ders kitaplarında %49, 6. sınıf Başak Yayınları Türkçe ders kitaplarında %47, 7. sınıf Ez-De Yayınları ders kitaplarında %43, 2018 Türkçe Öğretim programları çerçevesinde MEB Yayınları tarafından hazırlanan 7. sınıf Türkçe ders kitabında %41 civarında olduğu tespit edilmiştir. 5. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan 83 görsel kültürel unsurlarla ilişkilendirilebilmiştir. Bu miktar 6. sınıf MEB Yayınları ders kitabında 47, 8. sınıf MEB Yayınları (2017-2018) ders kitabında 45, 6. sınıf Başak Yayınları ve 8. sınıf MEB Yayınları (2018-2019) ders kitaplarında 44, 7. sınıf MEB Yayınları ders kitabında 32, 7. sınıf Ez-De Yayınları ders kitabında ise 28 adettir. Araştırmanın bulguları doğrultusunda birtakım önerilere yer verilmiştir