Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Bilgiler Eğitimi, Türkiye
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Serdar Malkoç
Danışman: Bahri Ata
Özet:
Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatandaşlık tiplerini belirlemektir. Araştırma amacı kapsamında sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatandaşlığa bakışları bireysel, sosyal ve eğitsel boyutta ele alınmıştır. Karma araştırma modelinde yürütülen çalışmada karma desenlerden ardışık desen kullanılmıştır. Ardışık desende araştırmanın önceliğine göre iki araştırma türü (nicel ve nitel) belli bir sıralama takip edilerek yürütülür. Dolayısyla bu desende araştırma sürecinde iki veri türü kullanılır. Bu araştırmada ise ilk olarak nicel veriler toplanıp analiz edildikten sonra nitel veriler toplanarak analiz edilmiştir. İki veri son bölümde birleştirilerek yorumlanmıştır. Araştırmada nicel verileri toplamak için bir ölçek geliştirilmiştir. Araştırmanın örneklemi, Ankara’da altı ilçede eğitim öğretim faaliyeti yürüten (Çankaya, Yenimahalle, Altındağ, Mamak, Sincan, Keçiören) ortaokulları kapsamaktadır. İlçeler uygun örnekleme yöntemi kullanılarak seçilmiştir. Uygun örnekleme yönteminde araştırmacı ihiyaç duyduğu büyüklükteki bir gruba ulaşana kadar en ulaşılabilir yanıtlayıcılardan başlayarak durum ve örnek üzerinde çalışır. Araştırmada elde edilen nicel verilerin analizinde SPSS programından yararlanılmıştır. Araştırmanın ikinci kısmında ise temel nitel araştırma desenine göre yürütülmüştür. Temel nitel araştırmada bireylerin anlamları nasıl inşaa ettiklerini anlamamıza yerdım eden bir desen olarak açıklanmaktadır. Katılımcıların seçiminde amaçlı örneklem yöntemlerinden maksimum çeşitleme yöntemi kullanılmıştır. Katılımcılar ulusal ölçekte çalışma yürüten 4 büyük öğretmen sendikasına üye olan öğretmenlerden seçilmiştir. Katılımcılar her bir sendikadan 1 kadın 1 erkek olmak üzere 2’şer kişi olarak araştırmada yer almıştır. Araştırmaya katılan öğretmenler ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Nitel verilerin tümevarımcı içerik analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Nicel verilerin sonucunda iki vatandaşlık tipi ortaya çıkmıştır. Bu vatandaşlık tiplerinden ilki Geleneksel Vatandaşlık diğeri ise Demokratik Vatandaşlıktır. Öğretmenlerin her iki vatandaşlık boyutuna ilişkin ölçek puanları incelendiğinde Demokratik Vatandaşlık puan ortalamalarının bariz şekilde yüksek olduğu görülmüştür. Geleneksel Vatandaşlık boyutunda ise “görev, sorumluluk ve vergi” temalarını temsil eden madde puan ortalamaları nispeten yüksek çıkmıştır. Nitel veriler sonucunda ise Değer ve Gelenek Odaklı Vatandaşlık (DGOV) ile Eleştiri ve Katılım Odaklı Vatandaşlık (EKOV) olmak üzere iki vatandaşlık tipi ortaya çıkmıştır. DGOV tipi için değerler ve gelenek vatandaşlığı şekillendiren en önemli boyuttur. DGOV’ a göre vatandaşlık kimliğini tanımlayan şey onun tarih ve kültür ile olan organik bağıdır. Bu vatandaşlık tipine göre gelenek göreneklere bağlı olmak, geçmişin mirasına sahip çıkmak vatandaşlık kimliğinin önemli harcıdır. Söz konusu vatandaşın karakter olarak da bir takım özellikleri olmalıdır. Bu özellikler bireysel boyutta ahlaklı, vicdanlı ve dürüst olmaktır. Toplumsal anlamda ise vatansever, milli ve dini özelliklere sahip olmaktır. Dolayısıyla idealize edilen vatandaş, kimlik boyutunda kültüre atıfla, karakter boyutunda ahlaki değerlere atıfla yorumlanmaktadır. DGOV tipinde önemli bir diğer kavram da görev ve sorumluluktur. Görev ve sorumluluk değer ve gelenek etrafında şekillenmektedir. Eğitimi için ise “vatandaşlık aktarımı olarak sosyal bilgiler” yaklaşım benimsenmektedir. EKOV vatandaşlık kavramını eleştiri ve sorgulama ekseninde yorumlamaktadır. Bu vatandaşlık tipinde, vatandaşlığın daha çok “haklar” boyutu önemli görülmektedir. Hakların korunması ve dahası geliştirilmesi gerekebilir. Bu vatandaşlık yaklaşımının tanımlamasında bu söylem “vatandaşlık bilinci” olarak adlandırılmaktadır. EKOV bakış açısında bir başka yön sorumluluktur. Ancak buradaki sorumluluk çevreye yani yaşadığımız toplumsal ve fiziksel çevreye karşı gösterilen duyarlılıktır. Dolayısıyla sorumluluk vatandaşların ortak sorunlara karşı hareket edebilme becerisidir. Bu anlamda gösteri ve protesto yürüyüşleri düzenlemek, dilekçe vermek, sivil toplum kuruluşu altında örgütlenmek gereklidir. Bunun bir gerekçesi toplumu ilerletmek, dönüştürmektir. Eleştirel yaklaşımda vatandaş aslında politik bir özne olarak ele alınmaktadır. Bu vatandaşlık tipinde vatandaşlar aktif ve katılımcı özellikleriyle kamusal alanda etkinlik göstermelidir. Vatandaşlık eğitimi için ise eleştiri ve sorgulama temelli, “yansıtıcı inceleme olarak sosyal bilgiler” ön plana çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Vatandaşlık Tipleri, Vatandaşlık Eğitimi, Sosyal Bilgiler Öğretmenleri