Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Madina KÜÇÜK
Danışman: Başak Uysal
Özet:
21. yüzyılda diller arası etkileşim; yabancı dil öğretiminin teşvik edilmesi, sınırlar arası yakınlaşma, ülke politikalarının yönlendirmesi gibi sebeplerle hiç olmadığı kadar yüksek düzeydedir. Bu etkileşimin sosyal, psikolojik ve dilbilimsel sonuçları ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlardan birisi de birden çok dil bilen bireylerin konuşma esnasında ana dile yahut ikinci dile diğer dil yapısı içinde yer vermesidir. Bu durum, literatürde kod değiştirme yahut kod kayması gibi kavramlarla ifade edilmektedir. Literatür her ne kadar birbirine akraba yahut yakın diller arasında bu tür etkileşimlerin varlığını ön plana çıkarsa da farklı dil ailelerine mensup dillerin konuşucusu ortak olduğunda bu durum ortaya çıkabilmektedir. Türkçe de diller arası etkileşim kapsamında etkileyen yahut etkilenen dillerden biri olarak literatürdeki çalışmalara kaynaklık etmiştir. Bu durumda şüphesiz Türkçe öğrenen kitlelerin ana dillerinin etkisi vardır. Söz konusu kitlelerin kapsamında resmî istatistiklere göre Rusya Federasyonu vatandaşlarının sayısı oldukça yüksektir. Bu bağlamda Rus-Türk ilişkilerinin önemi ve Rus dilini örneklem olarak alan araştırmaların düşük sayısı göz önünde bulundurularak yabancı dil olarak Türkçe öğretimi kapsamında her iki dilin konuşucularına yönelik uygulamaların artmasının faydalı olduğu düşünülmektedir. Bundan hareketle bu çalışmada Türkçenin Rusçaya olan etkisi kod değiştirme, kod karıştırma ve girişim hataları açısından araştırılmıştır. Bu çalışmanın ana problem cümlesi olan “Türkçe konuşuru olan Rus bireylerin ana dilinde konuşma sürecine Türkçenin etkisi nedir?” sorusu kapsamında çok dilliliğin doğal bir sonucu olan kod değiştirme, kod karıştırma ve girişim kavramları Türkçe – Rusça dil çifti üzerinde ele alınmıştır. Literatürde söz konusu kavramların hâlen tartışıldığı ve netlik kazanamadığı hususu dikkate alınarak ilgili kavramlar arasında farklılıklar ve bazı araştırmacıların bu kavramları nasıl yorumladığına ilişkin bilgi verilmiş; kod değiştirme, kod karıştırma ve girişim türleriyle bu kavramların meydana çıkmasını tetikleyen faktörlere yönelik bilgiler yer almıştır. Çalışmanın uygulama kısmına Ankara’da ikamet eden, ana dili Rusça olan ve Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen Türkçe kullanıcıları katkı sağlamıştır. Katılımcılarla 5 boyuta sahip görüşme formu ile görüşme yapılmıştır. Boyutlar; genel bilgiler, kod değiştirme, kod karıştırma, fonetik girişim ve stilistik girişim şeklinde belirlenmiştir. Görüşme formunun son hâle getirilmesini müteakiben araştırmacı tarafından ana dili Rusça olan 20 gönüllü üst düzey Türkçe kullanıcısı bulunmuş olup görüşme takvimi oluşturulmuştur. Görüşme formu uygulaması yapılmadan önce katılımcılar araştırma konusu hakkında ve ses kaydı alınacağı konusunda bilgilendirilmiştir. Katılımcılarının tümü ile görüşmeler yapıldıktan sonra alınan ses kayıtları araştırmacı tarafından dijitalleştirilmiş olup yazılı metin hâline getirilmiş ve MAXQDA programı aracılığıyla nitel analize tabi tutulmuştur. Çalışma sonucunda elde edilen bulguların başlıcaları şöyledir: Katılımcıların %80’i günlük hayatlarında Türkçe konuşmayı tercih etmektedir. Katılımcıların 17’si Çerçeve kapsamında “aracılık” kapsamında değerlendirilen çeviri faaliyetlerini yapmakta olup bunu en çok (%38,7) özel alanda yapmaktadırlar. Katılımcıların %50’sinin kod değiştirmeye sık sık, %35’in nadir başvurduğu görülmüştür. Katılımcıların %15’i ise kod değiştirmeye hiç başvurmadığını belirtmiştir. Kod değiştirme sebepleri kapsamında ise sırasıyla karşılıksızlık, duygu yükü, kolaylık, muhatap, uyum/alışkanlık, mizah ve telafi olduğu görülmüştür. En yüksek oranda gösterilen kod değiştirme gerekçesi, karşılıksızlık olmuştur. Katılımcılardan %75’i kod karıştırmaya sık sık, %20’si nadiren başvurduğunu belirtmiştir. Katılımcıların %5’i ise kod karıştırmaya hiç başvurmadığını söylemiştir. Katılımcıların muhatap, kolaylık, uyum, telafi, bilinç dışı, karşılıksızlık, düşük dil profili, duygu yükü, , mizah, zihinsel yorgunluk gerekçeleriyle kod karıştırmaya başvurdukları görülmektedir. Kod değiştirme ve kod karıştırmaya başvurma eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Fonetik girişim hatalarının katılımcıların %10 tarafından sık sık, %50 tarafından nadir, %40’ı tarafından ise hiç yapılmadığı tespit edilmiştir. Stilistik girişim hatalarının katılımcıların %30’u tarafından sık sık, %30’utarafından nadir, %40’ı tarafından ise hiç yapılmadığı tespit edilmiştir. Kod değiştirme, kod karıştırma ve girişim katılımcıların %50’si tarafından olumlu olarak değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kod Karıştırma, Kod Değiştirme, Girişim Hataları, Yabancı dil olarak Türkçenin öğretimi, Çok dillilik, Çoğul dillilik, Rusça