Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2016
Öğrenci: KÜBRA YENEL
Danışman: NECATİ CEMALOĞLU
Özet:Bu araştırmanın amacı, ilkokullarda görev yapan öğretmenlerin algılarına göre, okul yöneticilerinin dönüşümcü ve işlemci liderlik biçimleri ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık ve örgütsel sessizlik davranışları arasındaki ilişkiyi saptamaktır. Araştırma, ilişkisel tarama modelindedir. Araştırma modelinde, biri bağımsız/dışsal (okul yöneticilerinin liderlik tarzı), ikisi bağımlı/içsel (örgütsel vatandaşlık davranışı ve örgütsel sessizlik davranışı) olmak üzere üç değişken bulunmaktadır. Ancak örgütsel vatandaşlık davranışı değişkeni, kurulan yapısal modelde aracı (mediator) değişken olarak da yer almaktadır. Araştırmanın evrenini Ankara ili Yenimahalle ilçesindeki farklı sosyo-ekonomik seviyelerde (düşük, orta ve yüksek) bulunan 54 resmi ilkokulda görev yapan 1756 öğretmen oluşturmaktadır. Evrene ilişkin örneklem çok aşamalı örnekleme (multi-stage sampling) yöntemi ile belirlenmiştir. Birinci aşamada tabakalı örnekleme (stratified sampling) yöntemi; ikinci aşamada ise basit seçkisiz örnekleme (simple random sampling) yöntemi kullanılmıştır. Örneklem için belirlenen ilçede bulunan 30 okuldan 350 öğretmene 3 farklı ölçek içeren veri toplama aracı elden ulaştırılmıştır. Ancak veri tarama aşamasında 15 anket yönergelere uygun doldurulmadığı için ve 5 anket uç değerler içerdiği için çıkartılmış, geriye kalan 330 anket ile uygulamanın analizleri yapılmıştır. Araştırmada, veri toplama aracı olarak Bass ve Avolio (1995) tarafından geliştirilen Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği-Değerlendirme Formu (Multifactor Leadership Questionnaire) (5x Kısa), Basım ve Şeşen (2006) tarafından geliştirilen Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği ve Daşcı ve Cemaloğlu (2016) tarafından geliştirilen Örgütsel Sessizlik Ölçeği kullanılmıştır. Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği 45 maddeden oluşmaktadır, ancak çalışmaya uygun olduğu düşünülen 36 madde araştırmaya dahil edilmiştir. Ölçekte toplamda 9 alt boyut bulunmaktadır, bunlar; idealleştirilmiş etki (davranış), idealleştirilmiş etki (atfedilen), telkinle güdüleme, entelektüel uyarım, bireysel destek, koşullu ödül, istisnalarla yönetim (aktif), istisnalarla yönetim (pasif) ve laissez-fairedir. Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği 19 madde ve 5 boyuttan oluşmaktadır (diğergamlık, vicdanlılık, nezaket, centilmenlik ve sivil erdem). Örgütsel Sessizlik Ölçeği ise 36 madde ve 5 boyuttan oluşmaktadır, ancak çalışmaya uygun olduğu düşünülen 30 madde ve 4 boyut (bireysel, yönetsel, örgüt kültürü ve meslektaşlar) araştırmaya dahil edilmiştir. Ölçeklerin geçerlik güvenirliğini test etmek amacıyla birinci ve ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizleri yapılmıştır. Verilerin analizi için SPSS 21.0 ve LISREL 8.80 istatistik paket programları kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, okul yöneticileri dönüşümcü ve işlemci liderlik tarzlarını orta düzeyde sergilemekte ve dönüşümcü liderlik davranışlarını işlemci liderlik davranışlarından daha fazla gerçekleştirmektedir. Dönüşümcü liderliğin alt boyutlarından en çok idealleştirilmiş etki (davranış), en az ise bireysel destek; işlemci liderliğin alt boyutlarından ise en çok koşullu ödül, en az laissez-faire tercih edilmektedir. Ayrıca, öğretmenler örgütsel vatandaşlık davranışlarını yüksek düzeyde gerçekleştirirken örgütsel sessizliği az düzeyde yaşamaktadırlar. Öğretmenlerin algıları örgütsel vatandaşlık davranışı konusunda nezaket boyutunda, örgütsel sessizlik konusunda yönetsel boyutta yoğunlaşmaktadır. Ayrıca, araştırma sonucu işlemci liderlik tarzı, örgütsel vatandaşlık davranışı ve örgütsel sessizliğin güçlü bir belirleyicisi iken dönüşümcü liderlik tarzının her iki örgütsel davranışla da anlamlı bir ilişkisinin bulunmadığını göstermektedir. Diğer bir deyişle, okul yöneticileri işlemci liderlik tarzı sergiledikçe, öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışlarında bir artış, örgütsel sessizlikte ise bir azalış söz konusu olmaktadır. Ayrıca, öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arttıkça örgütsel sessizlik azalmaktadır. Araştırmadan elde edilen sonuçlardan yola çıkılarak, okul yöneticilerinin liderlik biçimlerinin, öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemelerinde ve örgütsel sessizlik yaşama düzeyleri üzerinde etkili olduğu görüldüğünden, yöneticilerin bu konuda farkındalığının artırılması ve örgütte olumsuz durumların yaşanmaması adına yöneticilerin liderlik becerilerini bu durumlar üzerinde etkili olarak nasıl kullanmaları gerektiği konusunda çeşitli eğitimler, seminerler ve konferanslar aracılığı ile yönlendirilmeleri önerilmektedir.