Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Güler YAĞIZ ERDEMİR
Danışman: Aliye Altundaş
Özet:
Bu çalışma, yeni bir yöntem geliştirilerek bir seri metil 1-aril-4-karboksilat-5-formil-1,4,5- trisübstitüe-1,2,3-triazol türevlerinin yüksek verimle yerseçimli sentezini ve bu yerseçimli türevlerin farklı reaktiflerle etkileştirilmesi sonucu 1,2,3-triazol-benzimidazol, 1,2,3- triazol-piridazinon ve 1,2,3-triazol-piridazintiyon halkalaşma ürünlerinin oluşumunu kapsamaktadır. Metil 1-aril-4-karboksilat-5-formil-1,4,5-trisübstitüe-1,2,3-triazol türevlerinin yerseçimli sentezi için geliştirilen yöntemde, simetrik dimetil N-benzil-1H- 1,2,3-triazol-4,5-dikarboksilat bileşiklerindeki ester işlevsel gruplarından birinin hacimli lityum tri-ter-bütoksialüminyum hidrür (LTBA) ile seçimli mono indirgenmesi sonucu aldehit işlevsel grubuna dönüştürülmesini içerir. Bu amaca yönelik olarak, çalışmanın ilk adımında arilazürlerin ariladehitlerden sentezi üç adımda gerçekleştirilmiştir. Ardından ilgili azürlerin dimetil asetilendikarboksilat (DMAD) ile çözücüsüz ortamda metal katalizörü olmaksızın 2-3 dakika gibi çok kısa bir süre etkileştirilmesi ile çok yüksek verimle simetrik dimetil 1-aril-1H-1,2,3-triazol-4,5-dikarboksilatlar sentezlenmiştir. Sonra elde edilen simetrik dimetil 1-aril-1H-1,2,3-triazol-4,5-dikarboksilat türevlerinin LTBA ile etkileştirilerek yerseçimli aldehit oluşumu için indirgen türün eşdeğer molü, sıcaklık, çözücü parametreleri değiştirilerek en uygun şartlar belirlenmiştir. Belirlenen optimizasyon şartlarında benzen halkasının farklı konumlarında elektron çekici/sağlayıcı grupların tepkime üzerine etkisi incelenmiştir. Sentezlenen tüm yeni metil 1-benzil-4-karboksilat-5- formil-1,4,5-trisübstitüe-1,2,3-triazol türevlerin fiziksel özellikleri belirlenmiş ve yapıları FTIR, 1H, 13C-APT NMR, HRMS teknikleri ile aydınlatılmıştır. Ester grubunun yerseçimli indirgenmesi sonucu oluşan formil grubunun konumunu belirlemek için 2B NMR tekniklerinden olan HSQC, HMBC ile X-ışını kristallografisi kullanılmıştır. Halkalaşma türevleri için; yerseçimli 1-aril-4-karboksilat-5-formil-1,4,5-trisübstitüe-1,2,3-triazol molekülleri sırasıyla o-fenilendiamin, p-sübstitüefenilhidrazinler ve Lawesson reaktifi ile etkileştirilerek 1,2,3-triazol-benzimidazol, 1,2,3-triazol-piridazinon ve 1,2,3-triazol- piridazintiyon ürünleri sentezlenmiş ve yapıları FTIR, 1H, 13C-APT NMR, HRMS teknikleri ile aydınlatılmıştır.
Anahtar Kelimeler : 1,2,3-Triazol, yerseçimli, piridazinon, benzimidazol, piridazintiyon