Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2018
Öğrenci: ERDEM HAREKET
Danışman: SELMA YEL
Özet:Bu araştırmada, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi doğrultusunda hazırlanmış çocuk hakları hikâye serisi ile gerçekleştirilen çocuk hakları eğitimi ile çocukların, kendi haklarına yönelik farkındalıklarının nasıl geliştirilebileceğinin ve bu süreçte karşılaşılabilecek güçlüklere ilişkin hangi çözüm önerilerinin geliştirilebileceğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma yaklaşımına uygun olarak tasarlanan araştırma, eylem araştırması desenine sahiptir. Araştırma 2017-2018 eğitim-öğretim yılı güz döneminde bir devlet ilkokulunda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, ölçüt örneklem yöntemi ile belirlenmiş dördüncü sınıf düzeyinde öğrenim görmekte olan on beş çocuk ve bir sınıf öğretmeni oluşturmuştur. Araştırma verilerinin edinilmesinde yapılandırılmamış gözlem kayıtlarından, günlük formlarından, açık uçlu sorulardan oluşan anket formlarından, eğitim süreci içerisinde edinilen öğrenci ürünlerinden, yarı yapılandırılmış görüşme formlarından, zihin haritası, bağımsız kelime ilişkilendirme testinden ve hikâye değerlendirme formundan yararlanılmıştır. Araştırma sürecinde elde edilen nitel verilerin analizleri içerik analizi tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma sürecinde elde edilen veriler, çocuk hakları eğitimi öncesi, eğitim süreci ve eğitim süreci sonrası olmak üzere üç aşamalı olarak sürekli karşılaştırma yöntemi ile incelenmiştir. Araştırmada, çocuk hakları eğitimi öncesi ön bulgular incelendiğinde, katılımcı çocukların çocuk hakları konusuna ilişkin algılarının ve farkındalık durumlarının geliştirilmesi gereken bir düzeyde olduğu belirlenmiştir. Bu noktada çocukların okula gitme hakkı, oyun oynama hakkı, gezme hakkı, televizyon izleme hakkı ve eğitim hakkı gibi sınırlı sayıda vii hakka yönelik farkındalığa sahip oldukları belirlenmiştir. Ayrıca hakların ve sorumlulukların çocuklar tarafından büyük oranda aynı anlamlara sahip unsurlar olarak görüldüğü, bu noktada ders çalışma, ödev yapma ve erken kalkma gibi faaliyetlerin bir hak olarak algılandığı tespit edilmiştir. Bir diğer araştırma bulgusu olarak çocukların, kendilerinin ve arkadaşlarının, şuana kadar bir çocuk hakları eğitimi almadıkları için kendi haklarına ilişkin yeterli bilgiye sahip olmadıklarını ve okulda çocuk haklarının kendilerine öğretilmesi gerektiğini düşündüklerini ifade ettikleri ve bu eğitimi alma konusunda da istekli olduklarını işaret eden ifadeler ortaya koydukları tespit edilmiştir. Katılımcı çocukların büyük çoğunluğunun, okulda ve sınıf içerisinde gerçekleştirilen faaliyetlerde çocuk haklarına dikkat edilmediğini belirten yanıtları ise araştırmada elde edilen bir diğer önemli bulgudur. Benzer şekilde araştırma sürecinde yer alan öğretmenin eğitim öncesinde, çocuk haklarına ilişkin yeterli bilgi ve farkındalığa sahip olmadığı belirlenmiştir. Bu doğrultuda, çocukların sahip olması gereken negatif statü hakları kapsamında ele alınabilecek bazı temel haklar dışında öğretmenin pozitif statü hakları ve dayanışma hakları çerçevesinde ele alınabilecek haklara ilişkin yeterli bilgi düzeyine ve farkındalığa sahip olmadığı belirlenmiştir. Sınıf öğretmeni tarafından ayrıca, öğrencilerinin kendi haklarına ilişkin yeterli farkındalığa ve bilgi düzeyine sahip olmadıklarına, çocuk haklarının ve bu hakların çocuklara erken yaşlarda öğretilmesinin son derece gerekli ve önemli olduğuna, kendisini çocuk hakları eğitimi verebilecek yetkinlikte görmediğine, öğretim programı ve ders kitabı içeriklerinin çocuk hakları açısından yeterli kapsama sahip olmadığına ve ders süreçlerinde çocuk hakları konusunda öğretici faaliyetleri gerçekleştirme durumunun çok sınırlı olduğuna ilişkin değerlendirmelerde bulunduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda araştırmada, çocuk hakları serisine ve bunlara dayalı olarak hazırlanmış etkinliklerle çocuk hakları eğitimi eylem planı uygulanmaya konmuştur. Bu doğrultuda çeşitli veri kaynakları ile çocukların kendi haklarına ilişkin algı ve farkındalık gelişimi durumları izlenmiş, eğitim sürecinin araştırmanın paydaşları ile sürekli değerlendirilmesi yapılmış ve bu doğrultuda eğitim sürecine ilişkin düzenlemelere gidilmiştir. Eğitim süreci sonunda da, çocukların kendi haklarına ilişkin algı gelişimlerinin ve farkındalık durumlarının ne şekilde gelişim gösterdiğinin belirlenmesine, eğitim sürecine ilişkin genel değerlendirmelerinin ve önerilerinin belirlenmesine ve eğitim sürecinde karşılaşılan problemlere yönelik araştırma bulguları elde edilmiştir. Eğitim sürecinde edinilen bulgular incelendiğinde, uygulanan çocuk hakları eğitimi eylem planının çocuklar tarafından ve öğretmen tarafından olumlu karşılandığı, eğitim sürecindeki ders süreçlerinden keyif ve verim alındığı, hazırlanan etkinliklerin çocuklar tarafından istekle ve istenilen nitelikte gerçekleştirildiği ve çocukların kendi haklarına ilişkin algı ve farkındalık durumlarında gelişimin gözlenmeye başlandığı tespit edilmiştir. Eğitim süreci sonucunda elde edilen araştırma bulguları incelendiğinde ise, çocuk hakları serisi ile gerçekleştirilen eğitim sayesinde çocukların kendi haklarına ilişkin algı ve farkındalık durumlarında belirgin şekilde gelişimin sağlandığı belirlenmiştir. Bu noktada, çocuk hakları eğitimi süreçlerinde edebî ürünlerden yararlanılmasının, çocuk haklarına ilişkin algı gelişiminde ve farkındalığın oluşturulmasında etkili bir yaklaşım olacağı söylenebilir. Bu tespit doğrultusunda, eğitim hukuku bağlamında taraf olduğumuz uluslararası andlaşmaların ortaya koyduğu gerekliliklerden hareketle gerçekleştirilmesi yükümlülüğüne sahip olduğumuz çocuk hakları eğitimi süreçlerinde, hikâyelerden etkin bir biçimde yararlanılabileceği önerisi geliştirilebilir. Ayrıca bu yaklaşımın çocuk hakları konusuna ilişkin farkındalık oluşturma noktasındaki etkililiğinin belirlenmesine ve bu konuda yeni yazılı ürünlerin oluşturulması süreçlerine sahip farklı araştırmaların gerçekleştirilebileceği önerisinde bulunulabilir.