Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2012
Öğrenci: ÖZLEM MELEK KAYA
Danışman: FATMA ABİDE GÜNGÖR AYTAR
Özet:Günümüzde okul öncesi eğitimde etkili olan çağdaş yaklaşımların çocuk merkezli yaklaşımlar olduğu ilgili alan yazında görülmektedir. Bunlar çocukların ilgi, gereksinim ve beklentilerinin ön plana alınması, çocuğun kendi ilgi, yetenek ve yeterliliklerinin farkına varması için ona olabildiğince farklı etkinlikler ve öğrenme yaşantıları sunulmasını gerektirmektedir. Öğretmenin de bir öğrenen olarak görüldüğü çocuk merkezli yaklaşımlarda, çocuk kendi öğrenmesinden sorumludur ve ona sunulan özel çevre olanaklarıyla bilgiyi kendisi yapılandırır. Türkiye'de 2006 yılından itibaren uygulanan Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programı bazı özellikleri açısından çocuk merkezli yaklaşımı temel almaktadır. Programda, problem çözme, iletişim, akıl yürütme, ilişkilendirme, karar verme, sorumluluk alma vb pek çok becerinin öğrenme ortamları ve eğitim süreci aracılığıyla, oyun merkezli etkinliklerle, etkin katılımı ve bilgiyi kendisinin yapılandırması yoluyla çocuk tarafından kazanılması gerektiği vurgulanmaktadır. Ayrıca, Programın temel ilkeleri ve özellikleri çocuk merkezli yaklaşımların temel özellikleri ile örtüşmektedir. Ancak programın uygulamadaki başarısı okul öncesi eğitim öğretmenlerinin bilgi ve becerileri yanında çocuk merkezli yaklaşımı benimseme durumlarına göre de değişebilmektedir. Bu bağlamda, okul öncesi eğitim öğretmenlerinin çocuk merkezli yaklaşımı uygulamalarına nasıl yansıttıkları sorusuna yanıt aramak önem kazanmaktadır. Bu araştırma, okul öncesi eğitim öğretmenlerinin çocuk merkezli yaklaşımı uygulamalarına nasıl yansıttıklarını belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma, tarama modelinde nicel ve nitel yöntemlerin bir arada kullanıldığı karma yöntemlerden eş zamanlı zenginleştirilmiş desen üzerinde planlanmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda öncelikle Okul Öncesi Eğitimde Çocuk Merkezli Yaklaşım Öğretmen Ölçeği geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla 81 ilde toplam 519 okul öncesi eğitim öğretmenine ölçeğin ön deneme formu uygulanarak elde edilen verilerle faktör analizi ve diğer gerekli istatistiksel işlemler gerçekleştirilmiştir. Son biçimi verilen ölçek Eskişehir il merkezindeki Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı resmi okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan kadrolu ve sözleşmeli 133 okul öncesi eğitim öğretmenine uygulanarak ölçek puanları hesaplanmıştır. Araştırmanın nitel boyutu, ölçekten en üst (210) ve en alt (168) sınırda puan alan ve araştırmada yer almaya gönüllü olan iki okul öncesi eğitim öğretmeni ile gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla her iki öğretmenin sınıfında 10 gün ve toplamda 15'er saatlik gözlemler gerçekleştirilmiştir. Gözlemler sırasında gözlem günlüğü tutulmuş ve araştırmacı tarafından geliştirilen yapılandırılmış gözlem formu doldurulmuştur. Gözlemlere ait verilerin çözümlemesinde, öncelikle her bir gözlem, kullanılan form temel alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş daha sonra gözlemlerin bütününe ilişkin veriler gözlem formlarında yer alan her bir maddenin toplam frekans ve yüzdeleri belirlenerek nicel olarak ifade edilmiştir. Ayrıca, gözlem süreci sonunda öğretmenlerle yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş aynı zamanda öğretmenlerin gözlem günlerine ait günlük planları incelenmiştir. Görüşmeler sonucunda elde edilen verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz, günlük planlar için doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları, öğretmenlerin çoğunluğunun (%3.0'ü 168 %11.30'u 169178, %17.29'u 179188, %19.54'ü 189 198, %36.07'i 199 209 ve %12.8'i 210 puan) Okul Öncesi Eğitimde Çocuk Merkezli Yaklaşım Öğretmen Ölçeğinden yüksek puan aldıklarını ve çocuk merkezli yaklaşımın gerektirdiği ilkelerden yararlanma düzeylerinin de yüksek olduğunu göstermektedir. Öğretmenlerin sınıflarında yapılan gözlemler, görüşmeler ve günlük planlarının incelenmesi sonucunda, ölçekten en alt sınırda puan alan öğretmenin Okul Öncesi Eğitim Programı'nı çocuk merkezli bir program olarak yorumladığı, ancak etkinliklerin planlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve eğitim ortamının oluşturulması sırasında bu yaklaşımın gereklerini yeterince uygulamadığı görülmüştür. Öğretmenin Okul Öncesi Eğitimde Çocuk Merkezli Yaklaşım Öğretmen Ölçeğinden aldığı puan ile bu sonuç doğru orantılıdır. Ölçekten en üst sınırda puan alan öğretmen de Okul Öncesi Eğitim Programı'nı çocuk merkezli bir program olarak değerlendirmektedir. Etkinliklerin planlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve eğitim ortamının oluşturulması sırasında bu yaklaşımın gereklerini uygulamaya çalıştığı ancak kimi eksikliklerinin olduğu belirlenmiştir. Öğretmenin sınıfında yapılan gözlemler, günlük planlarının incelenmesi ve görüşmeden elde edilen sonuçların öğretmenin Okul Öncesi Eğitimde Çocuk Merkezli Yaklaşım Öğretmen Ölçeğinden aldığı puan ile doğru orantılı olduğu söylenebilir. Ancak, öğretmenin uygulamalarını çocuk merkezli yaklaşıma göre şekillendirme konusundaki düşünceleri ve kendisini algılayış biçimi ile uygulamaları arasında fark olduğu görülmüştür. Araştırmanın bulguları ışığında uygulamaya ve ileride yapılabilecek bilimsel araştırmalara yönelik öneriler sunulmuştur.