Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, FARMAKOGNOZİ ANABİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Aksanur GÖKÇE
Danışman: İlkay Erdoğan Orhan
Özet:
Bitkiler çok eski çağlardan bu yana sağlık, gıda ve bazı diğer amaçlarla kullanılarak insanlığa hizmet etmektedir. Dolayısıyla bitkilerin tedavi amacıyla kullanıldığı yüzyıllar boyunca hekimlik ve eczacılık birbirinden ayrılmayan iki meslek olagelmiştir. Tarih öncesi çağlardan itibaren bitkilerin tedavi amacıyla kullanımına dair pek çok yazılı kaynak mevcuttur. Tedavide kullanılan bitkilerin bilimsel süzgeçten geçirilerek kullanımlarının sağlanması toplum sağlığı açısından önem ihtiva etmektedir. Tıbbın ve bitkilerle tedavinin gelişim sürecine bakıldığında, bu tez çalışmasında başta Mezopotamya kökenli olmak üzere kadim medeniyetler (Sümer, Babil, Hitit, Yunan, vs) ile Hint, Çin, Japon ve İslam medeniyetlerinin katkıları “Genel Bilgiler” kısmında gözden geçirilmiştir. Tez kapsamında, Milli Kütüphane bünyesindeki Yazma Eserler Müdürlüğü koleksiyonunda bulunan Osmanlı dönemine ait, fitoterapi ile ilgili olan eski Türkçe ile yazılmış “Envâ-ı Emrâz” isimli el yazması eser günümüz Türkçesine çevrilmiş ve içindeki tıbbi bilgiler; hastalıkların ilgili oldukları sistemlere, tedavide kullanılan ilaçların hazırlanış yöntemlerine ve eserde ismi geçen bitkilerin literatürde yer alan karşılıklarına göre incelenmiştir. Envâ-ı Emrâz adlı eser 604 babdan oluşan 3 bölüm halindedir. 1. bölümde Galen hekimin, 2. bölüm Millet hekimin, 3. bölümde ise Hipokrat hekimin reçeteleri bulunmaktadır. Eserin her bölümünde sırasıyla tüm hastalıklar tekrar edilmiştir. 2. Bölümde farklı olarak özellikle savaş yaralarının tedavilerine yer verilmiştir. Terkipler genellikle bitkilerin yaprak, çiçek veya kök gibi kısımlarının karışımı veya tek bitki kısmının kaynatılması sonucu elde edilen şuruplar ve macunlar şeklindedir. Eserde detaylı tarifler çok nadiren yer almaktadır. Genellikle tek cümle ile hangi şikâyet için neyin iyi geleceği bahsedilmiş ve bitkilerin kullanımına dair bilgiler yüzeysel olarak verilmiştir. Aynı şikâyet için farklı reçeteler (varsa) aynı babda peş peşe verilmiştir. Tez çalışmamız neticesinde, tıbbi bitkilerin tedavide kullanılışlarına dair Envâ-ı Emrâz’da bulunan kadim bilgiler gün ışığına çıkartılmış olup, geleneksel bilgilerin modern fitoterapi araştırmalarında kullanılabilmesi için literatüre katkıda bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Fitoterapi, geleneksel tıp, el yazması eser, Osmanlı tıbbı, Envâ-ı Emrâz, Galen, Hipokrat