Türkçe öğretmeni adaylarının not alarak dinlemede özetleme stratejilerini kullanma becerileri


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2015

Öğrenci: HÜSEYİN ÖZÇAKMAK

Danışman: YUSUF DOĞAN

Özet:

Bu çalışmada, Türkçe öğretmeni adaylarının dinlerken aldıkları notlardan hareketle bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinleri özetleyebilme durumlarını ele alınmıştır. Çalışma grubunu, 2013-2014 eğitim öğretim yılında Gazi ve Mustafa Kemal Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği Bölümü'nde öğrenim gören 202 dördüncü sınıf öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı olmak üzere üç metin kullanılmış, bu metinlerden hareketle oluşturulan öğrenci özetleri, başlık yazma, bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru kullanma, önemli bilgiyi seçme, önemsiz bilgiyi silme, metin dışı bilgiye yer vermeme, tutarlı yazma ve kısaltma şeklinde belirlenen özetleme stratejileri açısından değerlendirilmiştir. Çalışmada öğrenci özetleri, özetleme stratejilerini kullanma başarısının yanı sıra, metin türü, cinsiyet, üniversite ve öğretim türü değişkenleri açısından da ele alınmıştır. Bu amaçla bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinlerin her biri için ölçüt özet oluşturulmuş, analizler, araştırmacı tarafından geliştirilen "Özetleme Stratejileri Puanlama Ölçeği" ve "Özetleme Sorun Envanteri" kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, öğrencilerin dinledikleri bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinleri özetlemede genel olarak ortalamanın üstünde bir başarı gösterdikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin başlık yazma, metin dışı bilgiye yer vermeme, tutarlı yazma ve kısaltma stratejilerini başarılı bir şekilde kullanabildikleri; bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru kullanma, önemli bilgiyi seçme ve önemsiz bilgiyi silme stratejileri konusunda yeterince başarılı olamadıkları tespit edilmiştir. Öğrencilerin, metin türü değişkeni açısından, tartışmacı metin özetleme konusunda, bilgilendirici ve öyküleyici metinlere göre daha başarılı oldukları görülmüştür. Çalışmada cinsiyet değişkeni açısından kızların; üniversite değişkeni açısından ise Gazi Üniversitesi öğrencilerinin öyküleyici metin türünde daha başarılı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğretim türü bakımından bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metin özetlemede birinci ve ikinci öğretim öğrencileri arasında anlamlı bir farka rastlanmaması, çalışmadan elde edilen bir başka sonuçtur. Çalışmada, öğrencilerin özetleme stratejilerini kullanma konusunda çeşitli sorunlar yaşadıkları tespit edilmiştir. Buna göre, başlık yazma konusunda en çok "başlık yazmama" ve "orijinalinden farklı başlık kullanma" sorunları ile, bakış açısını doğru kullanmada ise en fazla "özeti birden çok bakış açısıyla yazma" ve "birinci tekil şahıs bakış açısı ile özetleme" sorunları ile karşılaşılmıştır. Anlatım kipini doğru kullanmaya yönelik sorunlar ise, "birden çok anlatım kipi kullanma" ve "tamamen yanlış anlatım kipi ile yazma" çevresinde toplanmıştır. Çalışmada ayrıca, bazı öğrencilerin az sayıda önemli bilgi ve çok sayıda önemsiz bilgi kullanarak özetleme yaptıkları ve özetlerinde birtakım metin dışı bilgilere yer verdikleri tespit edilmiştir. Bunların yanı sıra öğrencilerin tutarlı yazma konusunda "birbiriyle çelişen bilgilere yer verme", "cümle ve paragraf geçişlerini yapmama" ve "konu bütünlüğünü sağlayamama" gibi sorunlarla karşılaştıkları; kısaltma açısından ise özetleri "çok uzun veya çok kısa yazma" hususunda problemler yaşadıkları belirlenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde çalışmada, öğretmen adaylarının bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metin türlerinde, dinlediğini özetleme konusunda yeteri kadar başarılı olmadıkları, bazı özetleme stratejilerini istenilen düzeyde kullanamadıkları anlaşılmış, çalışma sonunda araştırmacı ve öğretmenlere yönelik birtakım önerilerde bulunulmuştur.